(Bloomberg, 6 november 2023) – Op de dag van de Duitse eenheid zorgde de politie in Dresden ervoor dat een politieke bijeenkomst niet werd verstoord door een menigte zwartgeklede demonstranten die technomuziek luisterden en antifascistische leuzen scandeerden.
Honderden voornamelijk oudere aanhangers van Alternative für Deutschland (AfD) genoten vorige maand van bier, worst en opruiende toespraken. Tegelijk marcheerden hun tegenstanders naar de bijeenkomst op een geplaveid plein in het historische centrum van de oostelijke stad met regenboogvlaggen en spandoeken ter ondersteuning van migranten.
Uitgerust met kogelvrije vesten zorgde het veiligheidspersoneel van de staat ervoor dat het vreedzaam bleef, maar de rauwe emoties waren onmogelijk te negeren.
Terwijl de grootste economie van de Europese Unie worstelt met een aanhoudende malaise en een toename van immigratie, is het spook van het Duitse nationalisme teruggekeerd. Hierdoor zijn burgers meer in conflict met de richting van hun land dan ooit tevoren sinds de Tweede Wereldoorlog.
Deze spanningen werken ook door in de rest van de EU, nu de EU wordt geconfronteerd met de Russische agressie in Oekraïne en de onrust die wordt veroorzaakt door de oorlog van Israël met Hamas.
Dresden zou een voorbeeld moeten zijn voor de Duitse inspanningen na de hereniging. De Neo-Renaissance binnenstad is zorgvuldig gerestaureerd. En de omliggende regio Saksen herbergt een bloeiende high-tech cluster met Taiwan Semiconductor Manufacturing Co. die een fabriek plant van 10 miljard euro.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Het wordt één van de grootste buitenlandse investeringsprojecten in Duitsland, naast faciliteiten van Infineon Technologies AG, GlobalFoundries Inc. en de halfgeleidereenheid van Robert Bosch GmbH.
Niets van dit alles is genoeg geweest om de groeiende steun voor de AfD te stoppen. De neergang van oude industrieën en nieuwe migrantengolven dwingen Duitsland tot veranderingen die ongewenst zijn voor veel kiezers die gebukt gaan onder stijgende kosten voor levensonderhoud, vooral in het voormalige communistische oosten, waar de hereniging diepe sporen heeft nagelaten.
“Het gaat niet om de economie, domoor,” zei Maximilian Krah, een AfD-vertegenwoordiger in het Europees Parlement, tegen Bloomberg tijdens de bijeenkomst in Dresden. “Het gaat fundamenteel over identiteit. Wie ben je? Is dit ons land?”
De Duitse politieke hoofdstroom heeft moeite om een antwoord te vinden op de AfD. De partij wordt afgedaan als angstzaaiers en ze wedden er op dat na een cyclus van recessie en magere groei het vertrouwen van het publiek zal herstellen. Maar er zijn tekenen dat de frustraties dieper gaan dan dat.
De AfD leidt de peilingen in Saksen met deelstaatverkiezingen in september, een van de drie stemmingen volgend jaar die de partij een kans bieden om haar greep te verstevigen in Oost-Duitsland, waar haar steun het grootst is.
Hoewel het onwaarschijnlijk is dat de partij in een van deze deelstaten genoeg steun zal krijgen om alleen te regeren, zal het vormen van coalities zonder hun steun waarschijnlijk moeilijk zijn.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Ook al hebben alle andere partijen samenwerking met de AfD afgewezen, hen uitsluiten van de macht dreigt te worden gezien als het ondermijnen van de wil van de kiezers en het verdiepen van de verdeeldheid in de samenleving.
De AfD verschilt van sommige rechtse partijen elders in Europa die hun standpunten hebben gematigd naarmate ze dichter bij de macht kwamen. De steun van de 10 jaar oude groep wordt vooral gedreven door het verzet tegen immigratie.
Maar ook ander beleid doet alarmbellen rinkelen bij de bondgenoten van Duitsland, zoals de wens om zich terug te trekken uit de eurozone en het aanknopen van nauwere banden met het Kremlin.
Dat is een aanmoediging voor landen als Hongarije en Slowakije, die hun hulp aan Oekraïne in twijfel trekken nu Kiev worstelt om vooruitgang te boeken tegen de Russische invallers.
Het conflict tussen Israël en Hamas maakt de onrust in Duitsland nog groter. De AfD heeft beelden gepromoot van jonge mannen met een donkere huidskleur die in de straten van Berlijn met Palestijnse vlaggen zwaaien om haar verhaal te voeden dat de politieke hoofdstroom de controle over het land heeft verloren.
Dagen na de confrontatie in Dresden versloeg de anti-immigrantenbeweging alle drie de partijen van de regeringsalliantie van kanselier Olaf Scholz bij de deelstaatverkiezingen in Beieren en Hessen.
Dit laat zien dat de frustratie die de beweging in het oosten heeft gestimuleerd, zich verspreidt naar meer welvarende regio’s.
Deze bezorgdheid is duidelijker zichtbaar geworden in de media. Deze angst is duidelijker geworden, met rechtse misdrijven die vorig jaar met 3,8% zijn gestegen tot een gemiddelde van 57 per dag, volgens de binnenlandse inlichtingendienst.
“Er staat momenteel iets op het spel dat tot voor kort als vanzelfsprekend werd beschouwd in Duitsland,” zegt Oliver Holtemöller, professor economie aan de Martin Luther Universiteit Halle-Wittenberg.
Het is niet langer duidelijk dat “de basisregels van onze samenleving algemeen aanvaard zijn en ook in de toekomst zullen blijven bestaan.”
In Saksen heeft de toestroom van migranten en vluchtelingen de lokale middelen tot het uiterste opgerekt, volgens premier Michael Kretschmer. Duizenden kinderen gaan niet naar school door een gebrek aan leraren en klaslokalen, mensen worden ondergebracht in tenten en binnenkort waarschijnlijk in sporthallen, zei de politicus van de conservatieve christendemocraten op een persconferentie in Berlijn.
“De vraag of we dit samen willen oplossen zal in de komende weken worden beantwoord,” zei hij. “Het is dringend nodig.”
Scholz heeft de afgelopen weken herhaaldelijk gesproken over de noodzaak om illegale migratie hard aan te pakken, met name de smokkelaars die mensen clandestien over de Duitse grenzen vervoeren.
Zijn regering heeft vorige maand een wetsontwerp goedgekeurd dat het makkelijker moet maken om mensen uit te zetten die niet het recht hebben om in Duitsland te blijven.
En hij praat ook met de belangrijkste conservatieve oppositiepartijen over een mogelijk partijoverschrijdend pact over migratiebeleid. De kwestie staat op de agenda als hij maandag in Berlijn de premiers van de 16 Duitse regio’s ontvangt.
Ondanks het verhogen van het minimumloon en het succesvol doorstaan van de energiecrisis van vorig jaar, is Scholz’ driepartijencoalitie van de centrum-linkse SPD, de Groenen en de pro-zakelijke Vrije Democraten een verder bewijs van de bredere verdeeldheid van het land.
De Groenen en de FDP hebben grote meningsverschillen over migratie en de twee partijen hebben publiekelijk ruzie gemaakt over klimaatmaatregelen en fiscaal beleid. Het gekibbel heeft de frustratie doen toenemen.
“Het is deprimerend om te zien hoe er ook aanvallen zijn op mensen die politiek bedrijven – ook zeer gewelddadige en zeer bedreigende aanvallen,” zei kanselier Scholz op een evenement georganiseerd door de parlementaire partij van zijn sociaaldemocraten.
“De democratie mag niet worden verstikt door degenen die haar willen belemmeren met kwaadaardig gedrag, geweld en bedreigingen.”
Een ander teken van het versplinterende politieke landschap komt van Sahra Wagenknecht – een bekend parlementslid van de linkse partij – die vorige maand haar eigen plannen aankondigde om de regeringspartijen uit te dagen.
De groep die bekend staat als BSW kreeg steun van 12% van de kiezers in een vroege peiling, wat wijst op ontevredenheid met de politieke status quo – ook al kwam een deel van die steun van AfD-kiezers.
“Versnippering is een groot gevaar,” zei burgemeester Dirk Hilbert van Dresden, die parallellen trok met de gespannen sfeer van de jaren 1920 die voorafging aan de machtsovername door de nazi’s. “Het is een heel reëel gevaar. Het is een zeer reëel risico.”
De grote Duitse partijen hoopten dat investeringen in plaatsen als Dresden hen zouden helpen om kiezers terug te winnen die ze aan de AfD waren verloren.
In plaats daarvan maken bedrijven in de stad zich zorgen dat het groeiende nationalistische sentiment hun inspanningen om talent aan te trekken zal schaden nu het aantal in Duitsland geboren werknemers afneemt.
“Vluchtelingen die vluchten voor hun leven worden misschien niet afgeschrikt door hun retoriek, maar hoogopgeleide werknemers die gemakkelijk ergens anders heen kunnen gaan zeker wel,” zegt Nils Aldag. Aldag is CEO van Sunfire GmbH, een fabrikant van apparatuur die hernieuwbare energie gebruikt om waterstof uit water te genereren.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Toen de voormalige communistische regio’s in 1990 bij de Federale Republiek werden gevoegd, beloofde kanselier Helmut Kohl dat de hereniging de welvaart van het Westen zou verspreiden.
In plaats daarvan suggereren de recente stemmingen in Beieren en Hessen dat de lang aanslepende frustratie in plaatsen als Saksen zich geleidelijk verspreidt vanuit het oosten, nu de ongelijkheid toeneemt en de eens zo stabiele arbeidersklasse in de verdrukking komt.
Na jaren van stabiliteit wordt het land geconfronteerd met een reeks structurele problemen, van een ontoereikende transport- en datainfrastructuur tot een tekort aan geschoolde arbeidskrachten.
Maar ook met een energienetwerk dat nog steeds worstelt met het einde van de leveringen uit Rusland, aldus vice-minister van Economie Franziska Brantner. “De situatie is ernstig”, vertelde ze op een conferentie met Duitse werkgevers.
In het sierlijke Schauspielhaus-theater in Dresden is de bijbehorende politieke onrust het thema van een nieuwe productie van Bertolt Brecht’s beroemde Three-Penny Opera. Regisseur Volker Lösch heeft de handeling in een nieuw jasje gestoken als een machtsstrijd tussen rechtse tegenstanders, waarbij de conventionele politiek op een zijspoor is gezet.
Het doel van de productie – die tot eind maart zal lopen – is om de risico’s van de nationalistische drift van Duitsland te benadrukken, zei hij in een interview.
“Wanneer mensen jarenlang lijden onder een dalende sociale status en het gevoel achterop te raken, ontstaat er een gevaarlijke situatie,” zei hij.
“Ze zijn bereid om het fascisme met schouderophalen te accepteren omdat het huidige systeem niet voor hen werkt.”
