(Alex Wickham, Kitty Donaldson, Bloomberg, 18 november 2023) – De eerste publieke woorden van Rishi Sunak nadat het Hooggerechtshof zijn plan om asielzoekers uit te zetten naar Rwanda had verworpen, weerspiegelden nauwelijks de omvang van de politieke crisis waarmee hij werd geconfronteerd.
Een nieuw verdrag zou het probleem oplossen, vertelde de Britse premier woensdag aan een volgepakt Lagerhuis. En als dat niet zou lukken, suggereerde hij dat hij zou kijken naar het wijzigen van Britse wetten om ervoor te zorgen dat het plan doorgaat.
Tijdens een plotselinge persconferentie die middag veranderde zijn toon drastisch. Sunak had de temperatuur van zijn Conservatieve Partij gemeten tijdens een rondleiding door de tearoom van het Lagerhuis.
In de vergaderzalen van Westminster hadden rechtse parlementsleden het erover om hem af te zetten tenzij hij de Britse mensenrechtenwetten zou verscheuren zodat geen enkele rechtbank – nationaal of internationaal – het vertrekken van de deportatievluchten zou kunnen tegenhouden.
In die paar uur keerde de Brexit-achtige verdeeldheid in de Britse politiek op volle toeren terug en lijkt de partij opnieuw op het punt te staan uiteen te vallen.
“Ik zal niet toestaan dat een buitenlandse rechtbank deze vluchten blokkeert”, zei Sunak tijdens de briefing op televisie. Die zin was bedoeld om de rusteloze Tory-populisten gerust te stellen. Namelijk dat hij bereid zou zijn om terug te komen op de internationale verplichtingen van Groot-Brittannië, waaronder de Europese Conventie voor de Rechten van de Mens, als de gebeurtenissen daarom zouden vragen.
Maar het is ook een lijn die Sunak dezelfde nachtmerrie dreigt te bezorgen die zijn voorgangers achtervolgde. Zijn strategie om de uitspraak van het Hooggerechtshof te omzeilen zal waarschijnlijk worden tegengehouden in het Hogerhuis, zelfs als Sunak’s wetsvoorstel niet zo ver gaat dat het het Britse lidmaatschap van het EVRM terzijde schuift, wat veel parlementsleden vermoeden.
Het wijst allemaal op maanden van vertraging en gevaarlijke frustratie in zijn partij. Tientallen Tory-wetgevers zullen proberen om Sunak te dwingen een harder standpunt in te nemen als de wetgeving hen niet tevreden stelt, aldus mensen die bekend zijn met de zaak.
Een aanhanger van Sunak beschreef dit als zijn slechtste week in functie, nog verergerd doordat de oppositiepartij Labour haar voorsprong bij sommige opiniepeilers heeft vergroot tot meer dan 20 punten. Het leidt tot een botsing over het grensbeleid – en meer in het algemeen de plaats van het Verenigd Koninkrijk in de wereld – die sommige Tories als existentieel beschouwen.
De kiezers zitten ook met een vraag die bepalend kan zijn voor de aanloop naar de algemene verkiezingen: hoe ver is Sunak bereid om de internationale betrekkingen van het Verenigd Koninkrijk te pushen voor binnenlands gewin?
Sunak “had wanhopig iets nodig waardoor twijfelende Conservatieven – degenen die in 2019 Conservatief hebben gestemd, maar niet zijn overgestapt naar Labour – zouden gaan zitten en luisteren,” zei Scarlett Maguire, directeur bij opiniepeiler JL Partners.
“In plaats daarvan betekent de chaos van de afgelopen week dat ze waarschijnlijk verder zijn afgehaakt.”
Achter de schermen worstelt 10 Downing Street al met dezelfde fundamentele vraag sinds Sunak iets meer dan een jaar geleden aan de macht kwam. Het topteam van de premier heeft te maken gehad met onenigheid en verwarring over beleid en strategie, volgens interviews met meer dan een dozijn hooggeplaatste conservatieven die bekend zijn met de interne beraadslagingen van de regering.
Vanaf het begin waren er verschillende meningen onder Sunak’s naaste bondgenoten over hoe hij immigratie zou moeten benaderen, zeiden de mensen. Sommige rechtse vertrouwelingen wilden altijd al een nucleaire optie als rechters het Rwanda-plan blokkeerden: een bereidheid om de interactie van Groot-Brittannië met het EVRM en andere internationale verdragen te veranderen, of zelfs campagne te voeren om ze bij de verkiezingen te verlaten als dat nodig zou zijn.
Een andere groep van meer centristische adviseurs was het ermee eens dat een harde aanpak nodig was, maar vond dreigen met het verlaten van het EVRM niet haalbaar. Dat verdrag en andere verdragen maken integraal deel uit van enkele van de meest gevoelige verplichtingen van Groot-Brittannië, niet in het minst het Goede Vrijdagakkoord van 1998 dat vrede bracht in Noord-Ierland.
Sunak zelf is nooit enthousiast geweest over het idee om uit het EVRM te stappen, volgens mensen die bekend zijn met zijn denkbeelden. Hij prijst wat hij ziet als zijn prestatie in het verbeteren van de internationale reputatie van Groot-Brittannië sinds Brexit.
Toch wist Sunak dat hij de steun van rechts nodig had om premier te worden. Hij verloor van Liz Truss in de leiderschapscampagne in de zomer van 2022, grotendeels omdat Tory-activisten hem zijn aandeel in de val van Boris Johnson kwalijk namen.
Dus toen een onwaarschijnlijke comeback van Johnson zijn tweede kans in gevaar bracht, stemde Sunak in met de benoeming van hardliner Suella Braverman als minister van Binnenlandse Zaken, waarmee hij zijn weg naar de macht vrijmaakte.
In januari deed hij de belofte om “de boten te stoppen” die asielzoekers over het Kanaal vervoeren, een van de vijf beloftes waarop hij de kiezers vroeg hem te beoordelen. Het paste bij een alliantie tussen Sunak en Braverman en stemde de rechtse Tories tevreden.
Maar in de afgelopen weken zijn ze tot de conclusie gekomen dat Sunaks bereidheid om rechtse cultuuroorlogretoriek te omarmen niet verder gaat dan woorden. Toen de advocaten van de regering begonnen te waarschuwen dat het Hooggerechtshof zich wel eens tegen het Rwanda-plan zou kunnen uitspreken, zocht die factie privé naar garanties dat er strenge maatregelen zouden worden genomen met betrekking tot het EVRM.
Dit werd niet beantwoord en de anti-CHR groep in Sunak’s team werd op een zijspoor gezet, aldus een persoon die bekend is met de zaak.
Een gefrustreerde Braverman verhoogde haar retoriek over een aantal onderwerpen, waaronder immigratie en dakloosheid, waardoor ze op ramkoers kwam met Sunak.
Geconfronteerd met een seismische beslissing of ze haar zou behouden, berekenden de assistenten van de premier dat de rechtse Tory’s niet de aantallen hadden om zijn leiderschap aan te vechten.
Op maandag verschoof de premier zijn kabinet naar een meer centristisch terrein, ontsloeg Braverman, plaatste de meer gematigde James Cleverly over naar Binnenlandse Zaken en riep ex-premier David Cameron terug als minister van Buitenlandse Zaken.
Dat was het moment waarop hij de ware richting van zijn regering onthulde, zei een Tory-functionaris. Een kabinet met Cameron erin zou het EVRM nooit verlaten, zei George Osborne, die Camerons minister van Financiën was, op zijn podcast Political Currency. “Ik denk dat dat nu in principe van tafel is,” zei hij.
Maar dagen na een stap die de weg naar de verkiezingen had moeten bepalen, heeft het Hooggerechtshof de strijd opnieuw in gang gezet.
De ambtenaren van Sunak hadden gehoopt dat, zelfs als de uitspraak in hun nadeel zou uitvallen, het een genuanceerde uitspraak zou zijn met voorwaarden waaraan voldaan kon worden. Maar zonder dat de internationale verplichtingen van het Verenigd Koninkrijk geschonden hoefden te worden. Er werd gewerkt aan een nieuw verdrag met Rwanda waarvan functionarissen dachten dat het de zorgen van de rechters zou wegnemen.
In plaats daarvan kwam de rechtbank met een unaniem vonnis dat veel vernietigender was dan verwacht, met kritiek op verstrekkende aspecten van het Rwandese asielsysteem en de waarschuwing dat Groot-Brittannië meerdere nationale wetten en internationale verdragen zou schenden. Een ambtenaar noemde het een klap in het gezicht.
Tegen het midden van de middag woensdag was het duidelijk dat Sunak’s verdragsgambiet in het Lagerhuis rechts niet had omgekocht.
Zijn verharde taal in de persconferentie en het feit dat No. 10 er bij minister van Financiën Jeremy Hunt op aandrong om rechts Tory rood vlees aan te bieden in de vorm van een aankondiging van belastingverlaging, toonden aan hoe bezorgd Sunak was over zijn positie, zeiden verschillende Tory-medewerkers en wetgevers.
Opties die Hunt overweegt zijn onder andere het verlagen van successierechten en zegelrecht, volgens mensen die bekend zijn met de zaak.
Toch is het duidelijk dat sommige leden aan de rechterkant van zijn partij hem niet vertrouwen. Hij had beloofd om strenge maatregelen te nemen tegen immigratie, maar wilde niet de stappen nemen die nodig zijn om de beloften na te komen, zei een ambtenaar.
De belofte van een nieuwe wet is een poging om water bij de wijn te doen tot aan de verkiezingen, suggereerden ze.
Toch wees een Tory-wetgever erop dat Sunak tot verrassingen in staat is. “Toen ik zei dat ik de boten ging tegenhouden, meende ik dat”, zei de premier vrijdag.
Het grote probleem is echter dat het afleveren van de Rwanda-vluchten zou kunnen betekenen dat hij iets moet doen waarvan naaste medewerkers zeggen dat hij dat niet wil.
In een artikel in de Daily Telegraph van vrijdag zei Braverman dat het Verenigd Koninkrijk zijn verplichtingen aan internationale overeenkomsten “zou moeten schenden”. En ook “alle mogelijkheden om juridische stappen te ondernemen” zou moeten blokkeren als de deportaties naar Rwanda door zouden gaan.
Damian Green, een voormalig vicepremier van de Conservatieven, noemde dat “het meest onconservatieve voorstel dat ik ooit heb gehoord”, op X.
“De staat de expliciete macht geven om elke wettelijke beperking terzijde te schuiven is wat Poetin en Xi doen. Daar kunnen we absoluut niet heengaan.”
