(Ethan Bronner, Simon Marks, Sam Dagher, Bloomberg, 22 november 2023) – Terwijl Israël oorlog voert in de Gazastrook, proberen functionarissen over de hele wereld samen uit te zoeken hoe de orde te herstellen als de gevechten stoppen. Er is echter weinig overeenstemming en nog minder optimisme.
Het doel van Israël is om Hamas uit te roeien en de enclave veilig te stellen. Maar zoals zoveel over de gebeurtenissen op 7 oktober en de nasleep daarvan, weerspiegelt wat voorstanders willen voor de toekomst van Gaza hoe ze het verleden interpreteren – en daarover kunnen ze het niet eens worden.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Dat roept vragen op over de vraag of Israël ooit zijn verklaarde doelen kan bereiken: het Palestijnse gebied van 2,2 miljoen mensen aan de zuidwestelijke grens deradicaliseren en demilitariseren.
Israël en Hamas bereikten een akkoord over een gijzelingsovereenkomst die begin woensdag werd aangekondigd en een pauze in de gevechten, maar het is onzeker of er een duurzame vrede zal blijven bestaan.
De Amerikaanse president Joe Biden wil de meer gematigde Palestijnse Autoriteit van de Westelijke Jordaanoever, onder leiding van Mahmoud Abbas, terugbrengen. Die werd meer dan 16 jaar geleden verdreven. Hij zou de opbouw van een Palestijnse staat moeten hervatten, zoals hij heeft uiteengezet in een recent essay en in openbare verklaringen.
Interviews met twee dozijn functionarissen, diplomaten en analisten in Israël, de Arabische wereld, Europa en de VS tonen het scala aan opties samen met het wantrouwen en de verwarring die de discussies domineren.
In tegenstelling tot de VS is de regering van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu tegen een Palestijnse staat en wil ze de Westelijke Jordaanoever en Gaza gescheiden houden.
Ze wil met Arabisch geld, Amerikaanse begeleiding en Israëlische veiligheid een jong technocratisch leiderschap in Gaza aanmoedigen dat iets als Dubai aan de Middellandse Zee zal bouwen, volgens hoge Israëlische functionarissen en anderen met wie ze hebben gesproken. Het is een benadering die de meeste buitenstaanders als een luchtkasteel beschouwen.
De Palestijnse Autoriteit zegt de toekomst niet te willen bespreken zonder een staakt-het-vuren, maar privé zeggen functionarissen dat ze bereid zijn terug te keren, alleen niet op de rug van Israëlische tanks.
De EU steunt de terugkeer, zei een hoge functionaris, en zou haar grensbewakingsmissie in Gaza, die na 7 oktober werd teruggetrokken, kunnen versterken.
Topambtenaren van de EU hebben gesprekken gevoerd met ambtenaren van de autoriteit en belangrijke Arabische staten.
Sommige andere Europese en Amerikaanse functionarissen zeggen dat de enige manier om verder te komen een multinationale of VN-troepenmacht is, met de nadruk op Arabische troepen.
Regeringen in Jordanië, Egypte en Saoedi-Arabië zeggen dat ze geen voet op de grond zullen zetten en dat de VS de oorlog van Israël te veel steunt.
“Laat ik heel duidelijk zijn: ik weet dat ik namens Jordanië spreek, maar ik heb deze kwestie met bijna al onze Arabische broeders besproken”, zei de Jordaanse minister van Buitenlandse Zaken Ayman Safadi op 18 november tegen de veiligheidsconferentie Manama Dialogue in Bahrein.
“Er zullen geen Arabische troepen naar Gaza gaan.”
Dan blijft er nog de optie over van een troepenmacht zoals die in Haïti of Libanon, maar die worden als zeer ineffectief beschouwd en Israël zal ze ofwel niet aanvaarden ofwel grotendeels negeren als ze er eenmaal zijn.
Veel Arabieren zien in de Hamas-aanval van vorige maand het bewijs dat Israël de Palestijnse kwestie in zijn nadeel heeft genegeerd en vrede nastreeft met landen verder weg, zoals de Verenigde Arabische Emiraten, Marokko en Saoedi-Arabië.
De aanval was niet zozeer belangrijk vanwege de wreedheid ervan als wel vanwege de onderliggende factoren die volgens hen wanhopige mensen ertoe aanzetten wanhopige dingen te doen.
Dit is een kans, zeggen ze, om de vastgelopen Israëlisch-Palestijnse onderhandelingen weer op te starten en terug te keren naar het tweestatenmodel dat het beleid en de analyses al zo’n drie decennia bezielt.
Sommigen beweren ook dat Hamas niet kan worden geëlimineerd omdat de groep, die door de VS, het VK en de EU is aangemerkt als terroristische organisatie, inherent is aan de Palestijnse samenleving en nu moet worden opgenomen in vredesbesprekingen.
Israëli’s trekken meestal een andere conclusie. Ze zeggen dat ze hun troepen en kolonisten in 2005 uit Gaza hebben teruggetrokken. Palestijnen hadden fabrieken, boerderijen en hotels kunnen bouwen.
In plaats daarvan bouwde Hamas – dat een jaar later parlementsverkiezingen won en vervolgens met geweld de macht overnam – vooral raketten en ondergrondse tunnels. En het leidde duizenden militanten op om te doden en te verminken, terwijl de bevolking verarmde, zeggen de Israëli’s.
De les is dat Israël naburig gebied nooit meer in handen van Palestijnse veiligheidstroepen mag laten, omdat militanten het dan zullen overnemen en een nieuwe aanval op 7 oktober zullen proberen.
Voor hen is het model Japan en Duitsland na de Tweede Wereldoorlog – vernietig het bestaande gezag volledig en creëer een nieuwe entiteit gesteund door een hulppakket.
“De enige manier om Hamas te ontwortelen, houdt een enorme verwoesting van huizen en infrastructuur in, waardoor delen van Gaza er vandaag uitzien als de Europese steden in puin aan het einde van de Tweede Wereldoorlog,” zei Uri Dromi. Hij was woordvoerder van de Israëlische regering in de jaren ’90.
“De situatie vraagt om een soortgelijke remedie: Een nieuw Marshallplan voor Gaza.”
Een scenario van totale verwoesting in Gaza riskeert een hele generatie jongeren te radicaliseren tegen de Joodse staat, waarschuwden Arabische leiders zoals de Jordaanse koning Abdullah.
Bovendien zouden er miljarden, zo niet tientallen miljarden dollars mee gemoeid zijn. De vraag is van wie en wie beslist hoe het wordt uitgegeven. Qatar bijvoorbeeld heeft Gaza jarenlang gefinancierd, met geld dat naar infrastructuur ging.
Sommige Arabische leiders zeggen echter dat ze al drie keer hebben betaald voor de wederopbouw van Gaza vanwege conflicten met Israël en dat ze niet erg geïnteresseerd zijn in een vierde keer zonder rotsvaste garanties.
In Israël zeggen velen dat het tijd is om de – duidelijk mislukte – tweestatenformule los te laten en een nieuwe aanpak te zoeken.
“Het is alsof er niets gebeurd is en mensen met het oude komen,” zegt Uzi Rabi, directeur van het Moshe Dayan Centrum voor Midden-Oosten en Afrikaanse Studies.
“Ik zou iets willen dat out-of-the-box-denken is. Er is een kans om iets anders te doen.”
Biden zegt dat de basisregels voor wat er nu moet gebeuren geen gedwongen verplaatsing van Palestijnen, geen belegering of blokkade van Gaza en geen verkleining van het grondgebied omvatten.
Maar Israël heeft druk uitgeoefend om Gazanen tijdelijk naar Egypte of andere Arabische landen te verplaatsen om zijn militaire operatie te voltooien en het aantal burgerslachtoffers te beperken.
Egypte weigert dit – net als de andere landen – op grond van het feit dat Israël in het verleden Palestijnen uit hun huizen heeft verdreven en hen niet meer mag terugsturen.
Israël ontkent dat, maar zegt van plan te zijn een bufferzone binnen Gaza te creëren zodat terroristen ver van de gemeenschappen worden gehouden. Ook dat spreekt Biden tegen.
Bij het plannen van de volgende stap kijken velen naar de recente geschiedenis. De Palestijnse Autoriteit had de leiding over Gaza van 1994 tot 2007. In de parlementsverkiezingen van 2006 passeerde Hamas Fatah, de belangrijkste partij van de Palestijnse Autoriteit.
Hamas begon toen Fatah-functionarissen onder druk te zetten, wat leidde tot een gewelddadige burgeroorlog. Honderden mensen werden gedood en de Palestijnse Autoriteit werd verbannen uit de strook.
Walid Ibrahim al-Walid, generaal bij de preventieve veiligheidsdienst van de Palestijnse Autoriteit, mag van geluk spreken dat hij nog leeft. Hij zegt dat Hamas twee aanslagen op zijn leven heeft gepleegd in Gaza.
“Ze kwamen naar mijn huis, waar ik met mijn familie was, en begonnen te schieten en granaten te gooien,” vertelt hij.
Al-Walid woont nu op de Westelijke Jordaanoever en zou graag terugkeren naar Gaza, waar hij vandaan komt, als onderdeel van een nieuw leiderschap.
Er zijn nog zo’n 25.000 ambtenaren van de Palestijnse Autoriteit in Gaza, van wie sommigen op ministeries van Hamas werken en anderen al 16 jaar hun salaris opstrijken terwijl ze thuis blijven. Zulke ambtenaren zouden in theorie een nieuwe bestuursstructuur kunnen vormen.
Twee namen komen naar voren als mogelijkheden om Gaza te besturen, tenminste op de korte termijn.
De ene is Mohammed Dahlan, de topfiguur van de Palestijnse Autoriteit in Gaza voordat Hamas het overnam. Dahlan daagde president Abbas uit en leeft sinds 2011 in ballingschap in Abu Dhabi.
De andere is Marwan Barghouti. Hij zit al twee decennia in de Israëlische gevangenis, heeft veel invloed op de Westelijke Jordaanoever en wordt beschouwd als een mogelijke opvolger van Abbas. Israël zou bereid moeten zijn om hem vrij te laten.
De Palestijnse Autoriteit wordt echter alom beschouwd als verhard na bijna twee decennia onder Abbas, met corruptie en inefficiëntie die endemisch zijn. Israëlische functionarissen zeggen dat de terugkeer van de Autoriteit een recept voor een ramp zou zijn en dat ze dat niet zullen toestaan.
Amerikaanse functionarissen ontkennen niet dat er aanzienlijke problemen zijn met die mogelijkheid, maar zeggen dat ze minder ernstig zijn dan Israël beweert.
In werkelijkheid zijn er zoveel variabelen – wanneer de oorlog zal eindigen, hoeveel er overblijft, hoeveel burgers er gedood worden, of de gevechten zich verder in Libanon verspreiden – dat gedetailleerde planning bijna fantasie-achtig lijkt. Het is niet eens duidelijk wie de beslissers op belangrijke plaatsen zullen zijn.
Velen verwachten dat Netanyahu na afloop van de oorlog gedwongen zal worden om af te treden omdat hij toezicht heeft gehouden op het veiligheidslek dat de aanval van 7 oktober mogelijk maakte.
Aangezien zijn regering bijzonder nationalistisch is, zou een verandering een nieuwe aanpak kunnen betekenen.
Het is echter verre van duidelijk of een nieuwe regering gematigder zou zijn over de toekomst van Gaza of een Palestijnse staat, omdat de gebeurtenissen van de afgelopen weken veel Israëli’s verder naar rechts hebben gedreven.
In een peiling van Channel 12 vorige week zei slechts 10% van de Israëli’s voorstander te zijn van het binnenhalen van de Palestijnse Autoriteit in Gaza, terwijl 30% voorstander was van een internationale troepenmacht.
Het is ook niet duidelijk hoe lang Abbas (88) nog in functie zal zijn of wie hem zal vervangen. Hetzelfde kan gezegd worden van Biden (81), die over een jaar voor een krappe herverkiezingsrace staat.
Mogelijk tegen Donald Trump, die deels campagne voert op een platform van isolationisme, wat suggereert dat de militaire betrokkenheid van de VS in het buitenland aanzienlijk zou afnemen.
Biden heeft een centrale rol gespeeld in de steun aan Israël en heeft twee door vliegdekschepen geleide gevechtsvloten naar de oostelijke Middellandse Zee gestuurd om Hezbollah en Iran te waarschuwen niet in de oorlog met Israël te springen.
Eén van de vele andere kwesties is wat er overblijft van Gaza. Een groot deel van Gaza Stad ligt in puin. De inwoners van Gaza zijn meestal nakomelingen van vluchtelingen en velen hebben zonder productief werk geleefd, hoewel dankzij VN-organisaties in hun basisbehoeften – gezondheidszorg en onderwijs – is voorzien.
De reputatie van de strook is slechter dan de werkelijkheid. Volgens de Wereldbank is de alfabetiseringsgraad in Gaza bijna universeel, veel hoger dan in buurland Egypte, laat staan in armere landen als Soedan en Tsjaad. Ook de kindersterfte en levensverwachting waren beter.
Maar de gevolgen van de oorlog zullen verwoestend zijn. Het Ontwikkelingsprogramma van de VN heeft al voorspeld dat door het verlies van zo’n 390.000 banen tot nu toe, de economie in 2023 met 12% zou kunnen krimpen. De armoede zou met een derde kunnen toenemen en het gebied zou zo’n 15 jaar achteruit kunnen gaan.
Meer dan twee derde van de Gazanen is ontheemd. Gaza zou eruit kunnen zien als Syrië met enorme interne tentenkampen voor vluchtelingen tussen het puin.
“Het is extreem moeilijk om het eindspel te voorspellen”, zegt Khaled Al-Hroub, professor in residence aan de faculteit voor liberal arts van de Northwestern University in Qatar.
“Veel hangt af van de uiteindelijke uitkomst van de oorlog en de mate waarin Hamas verzwakt is.”
Hij zei dat Hamas niet kan worden geëlimineerd en moet worden opgenomen in de onderhandelingen over een toekomstige Palestijnse staat.
Of zoals de voormalige Egyptische minister van Buitenlandse Zaken Amr Moussa het verwoordde: “Hamas zal zeker een rol spelen in wat er ontstaat nadat de geweren het zwijgen is opgelegd.”
Ondertussen, zei Al-Hroub, verandert Israël Gaza in een “plaats van wederopbouw die, wie er ook aan de macht is, de komende jaren zal gebruiken om het te genezen”. En op dit moment is het moeilijk te zien wie buiten Israël die macht zou hebben.
Het land zegt niemand anders te vertrouwen om ervoor te zorgen dat Hamas zijn troepen niet opnieuw opbouwt. Het is van plan om zijn troepen vrij in en uit te laten reizen, wat de grensgemeenschappen die het wil heropbouwen zal beschermen, maar wrijving zal veroorzaken in Gaza.
Als er een lokaal bestuursorgaan ontstaat, zal de situatie misschien nog het meest lijken op delen van de Westelijke Jordaanoever waar Palestijnse ambtenaren de civiele zaken regelen en Israëlische troepen verantwoordelijk zijn voor de veiligheid.
Het is een regeling waar de Palestijnen al jaren over klagen en zeggen dat de Israëlische troepen hun ambtenaren vernederen, die door de bevolking worden afgedaan als knechten en agenten van de bezetting.
Ondertussen blijft de meest opvallende kloof bestaan over de betekenis van 7 oktober. De Israëli’s concentreren zich op het doden, verminken en ontvoeren van vrouwen, kinderen en ouderen door militanten.
Voor hen is dat het bewijs van een diepgewortelde gewelddadigheid en het bewijs dat Hamas moet worden ontworteld, net zoals Islamitische Staat in 2016-17 uit Irak en Syrië werd verdreven.
Palestijnen zien het anders. Volgens een recente peiling van het in Ramallah gevestigde Arab World for Research and Development zien ze de aanval eerder als een overwinning op Israël.
De steun voor een tweestatenoplossing is gekelderd, zo bleek uit de peiling, terwijl het geloof in de oprichting van een Palestijnse staat van de Jordaan tot aan de Middellandse Zee sterk is toegenomen.
Op de vraag of de gebeurtenissen sinds 7 oktober hen meer of minder voorstander van coëxistentie hebben gemaakt, antwoordden negen op de tien Palestijnen minder.
Dat is het soort sentiment dat Israëli’s aanvoeren als reden om zich puur te richten op hun eigen veiligheidsberekeningen, zonder medewerking van anderen te verwachten.
“Zolang er geen stabiliteit is in Gaza, kan Israël op niemand rekenen,” zei Rabi, de directeur van het Dayan Center.
“Wat de oplossing ook is, het moet iets te maken hebben met de veiligheidsbehoeften van Israël.”
