(Cagan Koc, Natalia Drozdiak, Diederik Baazil, Bloomberg, 22 november 2023) – De Nederlandse premier Mark Rutte is de koploper geworden om de leiding van de NAVO over te nemen als Jens Stoltenberg volgend jaar aftreedt, en overschaduwt daarmee andere kandidaten, waaronder de Estse premier Kaja Kallas.
Hoewel het nog geen uitgemaakte zaak is omdat meer kandidaten zich in de race kunnen mengen, bestaat er al een sterke consensus onder veel bondgenoten over Rutte (56) om het stokje over te nemen. Dit volgens bronnen die bekend zijn met de beraadslagingen over het opvolgingsproces.
Stoltenbergs termijn loopt in oktober af.
Rutte beëindigt 13 jaar als langstzittende premier van Nederland nadat de Nederlandse regering in juli instortte door onenigheid over het migratiebeleid. Hij heeft gezegd dat hij de politiek zal verlaten nadat er woensdag na de verkiezingen een nieuw kabinet is gevormd.
De Nederlandse en Amerikaanse regering hadden contact over Ruttes kansen rond de tijd dat hij vorige maand zei dat hij openstond voor de baan, zei een van de mensen, die sprak op voorwaarde van anonimiteit. Rutte heeft echter niet rechtstreeks contact gehad met zijn Amerikaanse ambtgenoten.
De rol van de secretaris-generaal van de NAVO zal kritisch blijven nu de oorlog tussen Rusland en Oekraïne zich nog jaren zal voortslepen.
De NAVO-chef moet een evenwicht zien te vinden tussen het vermijden van directe gevolgen of een bredere escalatie tussen het bondgenootschap en Rusland. Maar tegelijkertijd bondgenoten aanmoedigen om Oekraïne militair en financieel te blijven steunen nu het publiek moe begint te worden van de kosten.
Een woordvoerder van het kabinet van Rutte wilde geen commentaar geven.
Het besluit moet unaniem zijn onder de 31 bondgenoten van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, maar het standpunt van de VS, die de militaire bijdragen aan het bondgenootschap leidt, weegt altijd het zwaarst.
Rutte is al twee keer benaderd door de VS voor de rol, zei een andere persoon. De laatste keer wees hij het af omdat hij niet dacht dat zijn kabinet zo snel zou instorten.
De Nederlandse leider heeft concurrentie van de Baltische kandidaten Kallas en Letlands minister van Buitenlandse Zaken en ex-premier Krisjanis Karins, die beiden onlangs hebben gezegd open te staan voor de rol.
NAVO-bondgenoten hebben kandidaten willen overwegen uit andere regio’s en met een ander profiel dan de recente secretaris-generaals, die Scandinavische of Nederlandse mannen waren.
Maar zowel Karins als Kallas kunnen voor uitdagingen komen te staan, omdat de Baltische landen als te havikistisch tegenover Moskou worden gezien om de alliantie te leiden.
Het duurt ook nog even voordat de bondgenoten een nieuwe leider moeten kiezen en in die tijd kunnen er nieuwe kandidaten opstaan.
Nadat Stoltenberg het bondgenootschap een decennium lang door tumultueuze periodes heeft geloodst, waaronder de inval van Rusland in Oekraïne en de terugtrekking van de bondgenoten uit Afghanistan, zal hij aftreden tijdens het 75e jaar van de NAVO. Dit zal gevierd worden op een top van leiders in Washington volgende zomer.
Het doel is om zijn opvolger voor de top aan te kondigen en voor sommige bondgenoten het liefst al maanden eerder. Zodat de post niet verstrikt raakt in de koehandel voor topfuncties rond de verkiezingen voor de Europese Unie in juni.
Formele steun van de VS zou Ruttes positie als volgende in lijn om de NAVO te leiden verstevigen. Zijn regering heeft de banden tussen de VS en Nederland aangehaald, omdat ze is gezwicht voor de druk van Washington om de handel met Peking te beperken.
Den Haag kondigde afgelopen zomer plannen aan om ASML, de maker van geavanceerde chiptoestellen, te verbieden een aantal van zijn lithografiemachines naar China te verschepen.
De Nederlandse leider is misschien ook beter voorbereid dan andere kandidaten om om te gaan met Donald Trump, mocht hij volgend jaar de Amerikaanse verkiezingen winnen.
Rutte wordt gezien als iemand die goede banden had met de voormalige president, die had gedreigd om de VS terug te trekken uit het militaire bondgenootschap.
Naast de VS zou de Nederlandse leider waarschijnlijk ook steun krijgen van landen als Hongarije en Turkije, waar hij achter gesloten deuren goede relaties onderhoudt, zei een van de mensen.
Bondgenoten aan de oostelijke flank zouden Rutte uiteindelijk ook kunnen steunen in het licht van de sterke steun van Nederland aan de inspanningen van Oekraïne om de invasie van Rusland af te slaan.
Onder leiding van Rutte heeft Nederland belangrijke luchtverdedigingssystemen naar Oekraïne gestuurd en neemt het voortouw bij het trainen van Oekraïense piloten op F-16 gevechtsvliegtuigen.
Een andere belangrijke factor is of het land van de kandidaat het doel heeft bereikt of bijna heeft bereikt om ten minste 2% van het BBP aan defensie te besteden.
Hoewel Nederland dat doel nog niet haalt – het besteedt dit jaar naar schatting 1,7% van het BBP – is de financiering gestaag toegenomen. Estland en Letland daarentegen overtreffen het doel al jaren.
Eén ding is duidelijk: na vier verlengingen zal Stoltenberg niet aanblijven. “Dit is mijn laatste verlenging”, zei hij in augustus tegen CNN.
