(Alberto Nardelli, Jillian Deutsch, Stephanie Bodoni, Bloomberg, 23 november 2023) – De EU beloofde de propagandastroom van Vladimir Poetin te stoppen nadat Rusland Oekraïne was binnengevallen, door dagen na de aanval sancties op te leggen aan de door de staat gesteunde media RT en Sputnik.
Bijna twee jaar na de oorlog lijkt het Kremlin het laatst te lachen.
RT.com mag dan ontoegankelijk zijn in de EU, maar een reeks minder populaire mirrorsites biedt dezelfde inhoud, gericht op het ondermijnen van de steun van het blok aan Oekraïne. Een daarvan is swentr.site, of RT News in omgekeerde volgorde.
“We spugen op jullie sancties,” zei RT-hoofdredacteur Margarita Simonyan in commentaar van haar persbureau.
Swentr werd drie dagen na de aankondiging van de sancties geregistreerd door de licentiehouder van RT, ANO TV Novosti, volgens de WHOIS-domeinregistratiegids.
Volgens de onderzoeksgroep Reset is het een van de minstens 19 sites die RT lijkt te gebruiken om publiek in de EU te bereiken.
Russische desinformatieplatforms hebben bewezen flexibeler te zijn dan de pogingen van de EU om ze in toom te houden.
Ze duiken op onder nieuwe namen om links te bieden aan gebruikers van X om de agenda van het Kremlin door te drukken, verdeeldheid te zaaien onder de leden van de NAVO en verwarring te zaaien over de oorlog.
Het sanctieproces van de EU daarentegen verloopt over het algemeen traag en heeft moeite om zich te richten op een bewegend doelwit.
De uitvoerende macht van de EU zorgt voor begeleiding en toezicht, maar het opleggen van sancties is meestal de verantwoordelijkheid van de lidstaten, wat de zaken nog ingewikkelder maakt.
De Europese Commissie is op de hoogte van de mirrorsites en werkt samen met de lidstaten om de sancties effectief toe te passen, aldus vicevoorzitter Vera Jourova, die verantwoordelijk is voor het tegengaan van desinformatie.
“Ik wil benadrukken dat ondanks enkele omzeilingspogingen, de sancties effectief zijn,” zei Jourova.
“Niemand kan deze kanalen vinden door willekeurig door de kanalen te bladeren. Online, nieuws zoekmachines en aggregators tonen geen resultaten van deze zenders.”
De maatregelen hebben enig succes gehad bij het marginaliseren van de misinformatiemachine van Rusland.
Swentr kreeg bijna 3 miljoen hits in oktober, volgens verkeersteller Semrush. Dat is heel wat anders dan de 141 miljoen die RT.com kreeg, ondanks het feit dat het op meerdere markten werd geblokkeerd.
“De sancties tegen staatsmedia hebben het vermogen van het Kremlin om desinformatie te verspreiden in de EU slechts gedeeltelijk verminderd,” zei Felix Kartte, directeur EU van Reset.
“De propagandamachine van het Kremlin maakt snel gebruik van de mazen in de nieuwe regelgeving.”
Sputnik, dat aan dezelfde beperkingen is onderworpen als RT, opereert ook via spiegelsites zoals sputnikglobe.com.
Hoewel ongeveer een dozijn Russische mediakanalen tijdens de oorlog door de EU zijn gesanctioneerd, hebben RT en Sputnik het grootste bereik onder het internationale publiek en zijn ze het actiefst in het omzeilen van de maatregelen, aldus Reset.
Rusland blijft gebruik maken van “regelmatige massale desinformatieoperaties in verschillende landen om verkiezingsuitslagen te beïnvloeden.”
“En om de integriteit van verkiezingen in twijfel te trekken of om samenlevingen over bepaalde kwesties te polariseren”, aldus Baiba Braze, een Letse diplomaat die tot juni assistent-secretaris-generaal voor publieke diplomatie was bij de NAVO.
De EU legde RT op 2 maart 2022 een sanctie op, waarbij de inhoud werd verboden en uitzendingen werden opgeschort.
Het blok zei op dat moment dat Rusland “betrokken is bij een systematische, internationale campagne van desinformatie, manipulatie van informatie en verdraaiing van feiten om zijn strategie van destabilisatie te versterken.”
Ondanks de maatregelen, die ertoe hebben geleid dat RT zijn kantoren in Frankrijk en Duitsland heeft gesloten, heeft het verschillende methodes gevonden om de maatregelen te omzeilen.
Russische mediapersoonlijkheden zoals de gesanctioneerde Simonyan hebben accounts op sociale netwerken en de inhoud van RT wordt in meerdere talen gedeeld op platforms zoals X, TikTok en Facebook. De berichtenapp Telegram is een ander populair medium.
Het verwijderen van inhoud vereist constante waakzaamheid. Op YouTube, dat op agressieve wijze gesanctioneerde media-accounts verwijdert, worden RT-uitzendingen nog steeds regelmatig opnieuw geplaatst in wat experts beschrijven als een eindeloos spelletje whack-a-mole.
Anderen doen het minder. De EU zei in september dat X de grootste verspreider van desinformatie was onder de grote sociale netwerken en heeft eigenaar Elon Musk aangespoord om desinformatie in te dammen.
“De inspanningen van technologiebedrijven om de informatieoorlog van het Kremlin te beperken zijn fragmentarisch en halfslachtig”, aldus Kartte van Reset.
De ideologische flexibiliteit van Rusland is een belangrijke troef bij het verspreiden van desinformatie.
Volgens een rapport van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken uit oktober over de export van propaganda door het Kremlin is het vaak eerder de bedoeling om twijfel te zaaien dan om feiten vast te stellen.
Een veelgebruikte strategie is om inhoud uit schijnbaar onafhankelijke bronnen te exploiteren en vervolgens te verspreiden via aan de staat gelinkte kanalen en het Russische netwerk van officiële sociale media-accounts.
In oktober beweerde een obscure Nigeriaanse website ten onrechte dat de Oekraïense First Lady Olena Zelenska voor 1,1 miljoen dollar bij Cartier had gewinkeld in een bericht dat viraal ging met behulp van Russische kanalen.
Veel van deze kanalen bevatten Swentr-links die sociale mediaplatforms zoals X, Reddit en Facebook doorspekken. Artikelen op de mirrorsite worden ook gedeeld door RT-medewerkers, sommigen met honderdduizenden volgers.
“De Russische doctrine voor oorlogsvoering besteedt veel aandacht aan onconventionele oorlogsvoering”, aldus Braze.
“Elk Westers land en elke politieke, zakelijke, culturele, NGO-leider, journalist en beïnvloeder zou zich ervan bewust moeten zijn dat de oorlogsvoeringdoctrine van Rusland belangstelling voor hen heeft.”
