(Cagan Koc, Diederik Baazil, Bloomberg, 23 november 2023) – Geert Wilders won de Nederlandse verkiezingen en hij zei dat hij van plan is om de volgende regering van het land te leiden, in een schokkende uitslag die in heel Europa zal weerklinken.
Dilan Yesilgoz-Zegerius gaf haar nederlaag toe nadat een late stijging in de laatste dagen van de campagne Wilders’ anti-EU partij voorbij zijn mainstream rivalen katapulteerde. V
olgens een voorlopige telling won Wilders’ Vrijheidspartij 37 zetels, meer dan een verdubbeling van zijn vertegenwoordiging in het vorige parlement en 12 meer dan zijn naaste rivaal.
Slechts één keer in de recente Nederlandse geschiedenis is de leider van de grootste partij geen premier geworden.
De AEX-index van de 25 grootste aan Euronext Amsterdam genoteerde aandelen veranderde weinig in de vroege handel. Chipfabrikant ASML Holding NV gleed 0,8% weg, terwijl ING Groep NV om 9.14 uur in Amsterdam 1,7% lager noteerde.
Nederlandse obligaties handelen lager, grotendeels in lijn met Duitse obligatiemarkten, waardoor de 10-jaars rente 2 basispunten hoger staat op 2,91% en nog steeds dicht bij een laagste punt in twee maanden.
De overwinning van Wilders vormt een uitdaging voor het project van de Europese Unie in een van de zes oprichtende leden van het blok. Zeker nu de wereld zich schrap zet voor de mogelijke terugkeer van Donald Trump na de Amerikaanse verkiezingen van volgend jaar.
Wilders heeft kiezers een bindend referendum beloofd over het verlaten van de EU en tekent protest aan tegen het beleid van het blok op het gebied van klimaatverandering en immigratie.
“De hoop van het Nederlandse volk is dat ze hun land terugkrijgen”, zei Wilders na een exitpoll die werd gepubliceerd door de staatsomroep NOS.
Zijn vooruitzichten om de volgende regering te leiden zullen afhangen van zijn vermogen om allianties te smeden met rivalen die meer naar het midden neigen.
In zijn toespraak na de verkiezingen riep Wilders op tot een coalitie met de liberale VVD, tot voor kort geleid door demissionair premier Mark Rutte, die heeft aangegeven bereid te zijn om naast hem te regeren. “Ik ben bereid tot compromissen in gesprekken met andere partijen”, zei hij.
Een toename van het aantal vluchtelingen sinds de Russische invasie in Oekraïne en de stijgende voedsel- en energiekosten hebben de steun voor rechtse partijen op het Europese continent aangewakkerd.
Het Duitse Alternative für Deutschland heeft nu meer steun dan welke partij in de coalitie van kanselier Olaf Scholz dan ook, terwijl Giorgia Meloni vorig jaar vanuit het niets aan de macht kwam in Italië.
De Nederlandse verkiezingscampagne benadrukte hoe immigratie de kiezers opinie heeft gepolariseerd en de steun in de richting van Wilders heeft gedreven, voor wie het onderwerp al decennia lang een kernpunt is.
De 60-jarige staat bekend om zijn anti-islamitische standpunten en leeft sinds 2004 onder politiebescherming vanwege doodsbedreigingen.
De linkse alliantie gevormd uit de partijen GroenLinks en Partij van de Arbeid en geleid door voormalig vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans, scoorde 25 zetels en werd daarmee de op één na sterkste partij vóór Rutte’s VVD.
Een nieuwe partij gevormd door wetgever Pieter Omtzigt krijgt volgens de voorlopige uitslag 20 zetels.
De Hongaarse premier Viktor Orban, die zelf altijd op gespannen voet heeft gestaan met Brussel, feliciteerde Wilders snel met zijn overwinning.
Wilders en zijn team omhelsden en juichten toen de uitslag bekend werd gemaakt en zongen mee met de Rocky-thematune Eye of the Tiger. Verslaggevers die zijn campagneteam feest zagen vieren in een overvolle bar in Scheveningen bij Den Haag deden dat vanachter veiligheidsglas.
“Het is gebruikelijk dat de grootste en winnende partij het voortouw neemt in het formatieproces”, zei Stefan Couperus, universitair hoofddocent politicologie aan de Rijksuniversiteit Groningen.
“Hij zou de leider van de nieuwe regering kunnen worden.”
Wilders profiteerde van een sterke vertoning in de laatste verkiezingsdebatten van de campagne – en van de weigering van Rutte’s opvolger als partijleider, Yesilgoz-Zegerius, om samenwerking met hem uit te sluiten.
De VVD-leider, wiens partij 24 zetels haalde, gaf voor de verkiezingen aan dat ze misschien in een coalitie zou gaan met Wilders. Maar na het dalen van de zetels in de exit polls betwijfelde of haar rivaal in staat zou zijn om de stemmen te krijgen die hij nodig heeft om te regeren.
“Ik zie dat niet gebeuren omdat de heer Wilders geen meerderheid kan vormen,” zei ze.
“De bal ligt nu echter bij Geert Wilders.”
Een waarschuwend precedent voor Wilders kwam deze maand in Spanje, waar de socialistische premier Pedro Sanchez een verrassende derde termijn in de wacht sleepte. Dit ondanks het feit dat hij bij de verkiezingen in juli een nederlaag leed tegen zijn centrumrechtse rivaal.
Sanchez kreeg steun van zeven verschillende partijen om de electorale wiskunde in zijn voordeel om te buigen nadat de twee rechtse partijen geen meerderheid hadden behaald.
Als Wilders uiteindelijk de volgende Nederlandse regering leidt, zou dat een euroscepticus verheffen tot leider van een van de belangrijkste leden van de Unie.
Hij heeft Nederland opgeroepen om zich terug te trekken uit zijn internationale klimaatverplichtingen en heeft geëist dat de hulp aan Oekraïne wordt stopgezet.
Onder Rutte heeft Nederland beloofd volgend jaar F-16 gevechtsvliegtuigen naar Oekraïne te sturen en heeft het de Europese inspanning om Oekraïense piloten te trainen geleid.
Ondanks campagnebeloften over het verbieden van de Koran en het sluiten van moskeeën, “bracht Geert Wilders een gematigdere boodschap over dan in voorgaande jaren,” zei Couperus.
“Dat lijkt electoraal te hebben gewerkt.”
Wilders is al 25 jaar lid van het parlement, maar nam slechts één keer deel aan de regering, tussen 2010 en 2012, toen hij een regeling had om de eerste minderheidscoalitie van Rutte van buitenaf te steunen.
Rutte sloot later de samenwerking met hem uit, nadat Wilders uitlatingen had gedaan waarin hij mensen van Marokkaanse afkomst beledigde, waarvoor hij door de rechter werd gecensureerd.
Het is waarschijnlijk dat de demissionaire regering onder leiding van Rutte nog een tijdje het voorzitterschap zal bekleden, vooral als Wilders moeite heeft om vooruitgang te boeken in het coalitievormingsproces.
Bij de laatste verkiezingen waren er vier partijen nodig om een meerderheidsregering te vormen en de onderhandelingen duurden een recordaantal van negen maanden.
“De PVV kan niet genegeerd worden en wil samenwerken met andere partijen, en dat betekent dat wij en zij over hun schaduw heen moeten stappen,” zei Wilders.
