(Bastian Benrath, Bloomberg, 2 december 2023) – Zwitserland staat op het punt om een nieuwe poging te doen om zijn verbrokkelde relatie met de Europese Unie te verbeteren, en het plan staat onder druk nog voor het begonnen is.
De regering had nog niet eens aangekondigd dat ze de formele gesprekken met haar grootste handelspartner wilde hervatten toen het verzet begon. Vakbonden uitten hun bezorgdheid over de arbeidsnormen en de rechtse SVP, de grootste partij in het parlement, uitte opnieuw haar woede over de hoge immigratie en beschuldigde de regering ervan het land te verkopen.
Het doel van de besprekingen is om de huidige uitgebreide reeks bilaterale overeenkomsten – die alles omvatten van toegang tot de interne markt van het blok tot vrij verkeer en financiële regelgeving – te herverpakken in een meer gestroomlijnde overeenkomst.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Zwitserland liep twee jaar geleden weg van een mogelijke overeenkomst, waardoor cruciale politieke en economische banden verbroken werden en het blok gefrustreerd raakte.
Het was een gedurfde stap van de Zwitsers, aangezien de EU de helft van hun export afneemt en de goederenhandel meer dan 300 miljard euro per jaar bedraagt.
Hoewel de huidige overeenkomsten over het algemeen goed werken, blijft de EU ongelukkig met de gemengde aanpak. En deze keer hebben de Zwitsers misschien niet de luxe om zo’n dramatische stap te zetten.
In een steeds meer gebroken en gespannen geopolitieke wereld, waar nationale belangen domineren, moet Zwitserland enige goede wil tonen. Anders bestaat het risico dat het steeds meer wordt buitengesloten door zijn grotere buur en in tijden van nood niet meer kan terugvallen op de EU.
De spanningen hebben al gevolgen in de echte wereld. Ze hebben gevolgen gehad voor de beurs en Zwitserse aandelen, die sinds 2019 niet meer in de EU mogen worden verhandeld.
Energiebedrijven zeggen dat ze de energiezekerheid bedreigen en Zwitserse wetenschappers krijgen geen toegang tot onderzoeksfinanciering in het Horizon-programma van de EU.
Artikel gaat verder na afbeelding.
“Doormodderen heeft de afgelopen jaren op de een of andere manier gewerkt”, zegt Georg Lutz, professor politieke wetenschappen aan de Universiteit van Lausanne.
“Maar Zwitserland raakt steeds meer geïsoleerd in Europa, en als er een crisis is, zoals de energiecrisis afgelopen winter, kan Zwitserland niet rekenen op de solidariteit van de EU.”
De controverse rond de relatie van Zwitserland met de EU is een echo van het Brexit-debat dat de Britse politiek al jaren domineert. Het debat wordt gekenmerkt door emotioneel taalgebruik en bittere waarschuwingen dat een nieuwe overeenkomst zal leiden tot ongecontroleerde immigratie en Zwitserland zal veranderen in een vazalstaat van de EU.
Dergelijke zorgen hebben ook in verschillende vormen in Europa gespeeld, het meest recent in de overwinning van Geert Wilders in de Nederlandse verkiezingen.
De regering is “bereid om de soevereiniteit van Zwitserland op te geven en ons land tot slaaf te maken van de EU”, zei de SVP in november en voegde eraan toe dat ze “dit met alle middelen zal bestrijden”.
Zwitserland sloot in 1999 een overeenkomst met de EU die vrij verkeer van personen mogelijk maakte, zonder welke Zwitserse bedrijven niet genoeg werknemers konden krijgen.
Maar de bezorgdheid over te veel buitenlanders was een van de belangrijkste punten voor de verkiezingen in oktober. Bij die verkiezingen behaalde de SVP het op twee na beste resultaat in de geschiedenis.
Het is een gecompliceerde mix en het maakt het moeilijk voor de regering, omdat ze elke nieuwe overeenkomst in eigen land zal moeten verkopen, waarschijnlijk in een nationale stemming onder het systeem van directe democratie van het land.
In het Alpenresort Grindelwald, bekend om de beroemde Lauberhorn-skiwereldbekerafdaling onder de drie-eenheid van Eiger, Moench en Jungfrau, is deze botsing van ideeën in actie te zien.
In de Zwitserse Alpen heeft de SVP haar traditionele bolwerken en meer dan 60% van de kiezers in Grindelwald steunde de partij in oktober. Dat was een van de beste resultaten, ondanks het feit dat de hotels, restaurants en bars in de regio afhankelijk zijn van immigratie.
“Niemand heeft iets tegen arbeiders die naar Zwitserland komen,” zei Stefan Grossniklaus, hoofd van de hotelvereniging van Grindelwald en voormalig lokaal SVP-voorman.
“Maar de komst van asielzoekers uit Afrika en het Midden-Oosten is een probleem. We moeten het reguleren.”
Dat standpunt is grafisch weergegeven op de website van de SVP, met foto’s van bebloede messen naast oproepen om de criminaliteit die door immigranten wordt veroorzaakt te bestrijden.
Er is ook een foto met vluchtelingen onderweg die doet denken aan een beruchte anti-immigratie poster – ‘Breaking Point’ – die in het Verenigd Koninkrijk werd gebruikt tijdens de Brexit campagne.
Artikel gaat verder na afbeelding.
De immigratiekwestie is niet beperkt tot meer landelijke gebieden. Bij de verkiezingen in Genève won een lokale populistische groepering een van de twee zetels van de stad in het Hogerhuis van het parlement – een zeldzaam succes voor een minderheidspartij.
De Burgerbeweging van Genève won terrein door campagne te voeren voor een wet die werkgevers verplicht lokale inwoners aan te nemen vóór werknemers uit het nabijgelegen Frankrijk, samen met traditioneel linkse sociale maatregelen.
Ambtenaren in zowel Brussel als Bern verwachten dat de onderhandelingen over een nieuwe overeenkomst tussen de EU en Zwitserland in de lente zullen beginnen, maar het is nog lang niet duidelijk hoe lang ze zullen duren.
De “verkennende gesprekken” duurden meer dan een jaar, dus sommige details zijn misschien al uitgewerkt.
Maar de Zwitserse regering wil misschien niet dat het te snel gaat om te voorkomen dat het lijkt alsof ze snel toegeeft aan haar grotere buur. Dat zou haar vermogen ondermijnen om het brede spectrum van tegenstanders, die nu al barrières opwerpen, voor zich te winnen.
“Om de welvaart van Zwitserland te garanderen, hebben we immigratie nodig,” zei Grossniklaus. “Maar het moet wel de juiste immigratie zijn.”
