(Diederik Baazil, Cagan Koc, Bloomberg, 20 december 2023) – Anne Albers is drievoudig Nederlands kampioen longboardsurfen, maar ze kan niet genieten van haar “kleine surfparadijs” in Wijk aan Zee, een kustplaatsje met ongeveer 2000 inwoners. De stad heeft de beste golven van Nederland, maar kampt ook met ernstige gezondheids- en milieuproblemen in verband met Tata Steel, de op één na grootste staalfabriek van Europa.
De lokale bevolking maakt zich al tientallen jaren zorgen over de vervuiling van de fabriek. Het was echter pas in september dat het Nederlandse nationale agentschap voor de volksgezondheid voor het eerst een direct verband legde tussen de fabriek en verhoogde percentages longkanker en een verminderde levensverwachting in de omgeving.
Het bedrijf beweert dat de uitstoot binnen de wettelijke grenzen blijft. Maar als de wind uit het zuidoosten waait, waar de fabriek staat, bedekt hij Wijk aan Zee met zwart stof en laat hij de vieze zwavelgeur in de lucht hangen.
“Als kind maakte ik me geen zorgen. Tata was er gewoon,” zegt Albers, 27, die al haar hele leven in de stad woont. “Maar toen ik hoorde over de gezondheidsrisico’s voelde ik me gevangen in mijn eigen huis. Ik denk er elke dag aan om te verhuizen en ik ben bang om hier kinderen te krijgen,” zei ze.
De Tata-fabriek, die tussen de 17.000 en 20.000 ton staal van hoge kwaliteit per dag produceert, onder andere voor Volvo en Tesla, is al sinds de ingebruikname in 1920 een bron van trots in Nederland. Het is een van de grootste industriële werkgevers van het land, met ongeveer 10.000 werknemers en nog veel meer banen indirect.
De rol van het bedrijf als economische moloch heeft het onaantastbaar gemaakt voor politieke partijen en vakbonden, en heeft ervoor gezorgd dat de Nederlandse regering zich soepel opstelt tegenover de regulering van het bedrijf. Dat werd duidelijk in een ander rapport van het gezondheidsagentschap in april, waarin werd geconcludeerd dat zowel de overheid als Tata prioriteit gaven aan het voldoen aan de technische details van emissievergunningen boven de veiligheid van de lokale bevolking.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Peter Boer/Bloomberg.
Maar de regelgeving is aan het veranderen en de vraag is nu of het Indiase moederbedrijf van Tata de fabriek draaiende wil houden, zelfs als dat betekent dat er miljoenen moeten worden uitgegeven om de fabriek schoon te maken.
“In het verleden lieten we bij het verlenen van vergunningen economische belangen zwaar wegen,” zei Vivianne Heijnen, demissionair staatssecretaris voor Infrastructuur, in een interview. “Nu zijn we andere aspecten zwaarder gaan laten meewegen, zoals milieu- en gezondheidsaspecten, en daarmee verwachten we dat de gezondheidssituatie zal verbeteren.”
Dat heeft Wijk aan Zee en omliggende steden zoals IJmuiden in een positie gebracht die binnenkort miljoenen mensen zullen kennen als de groene transitie brandstofverbrandende bedrijven dwingt zich aan te passen aan schonere en duurdere technologieën. Hierbij moeten milieu- en gezondheidsbelangen worden afgewogen tegen economische belangen.
Dirk Weidema, 78 jaar, kan de staalfabriek zien vanuit zijn woonkamer in IJmuiden. Hij en zijn vrouw wonen al meer dan 50 jaar in hun huis, maar pas toen Weidema tien jaar geleden met pensioen ging, merkte hij wat zijn industriële buurman overdag uitspookte.
Artikel gaat verder na afbeelding.
“Ik zag enorme wolken zwart stof uit de fabriek komen,” zei hij. “Wat is dat, vroeg ik me af? Ik had dit nog nooit eerder gezien omdat ik doordeweeks altijd aan het werk was, en als ik thuiskwam was het donker.”
Weidema besloot op onderzoek uit te gaan. Hij vermoedde dat de zwarte wolken werden veroorzaakt door wat fabrikanten rauwe cokes noemen. Cokes, een essentieel ingrediënt van staal, worden gemaakt door kolen te verhitten in afwezigheid van lucht. Als het proces niet soepel verloopt, ontstaan er giftige zwarte wolken zoals Weidema die uit Tata zag spuwen. Hij begon de uitstoot van de fabriek te documenteren en stuurde bewijsmateriaal naar de lokale autoriteiten. Het bedrijf heeft sindsdien meerdere boetes gekregen voor het uitstoten van giftige ruwe cokes.
IJmuiden heeft twee cokesfabrieken. De snelste manier om de gezondheidsrisico’s voor de lokale bevolking te neutraliseren is door ze te sluiten. Maar dat, zei Tata Steel Nederland CEO Hans van den Berg tijdens een interview in de fabriek, zou financieel desastreus zijn voor het bedrijf. Het kopen van cokes op de markt in plaats van het zelf te produceren kan tot 150 miljoen euro per fabriek per jaar kosten, zei hij, en door het sluiten van één fabriek zouden 200 banen verdwijnen. Door beide fabrieken te sluiten, voegde hij eraan toe, zou “meer dan de helft van het bedrijf” verdwijnen.
Toch heeft Tata, nu de publieke druk toeneemt, de afgelopen jaren zijn aanpak aangepast. In 2020 kondigde het bedrijf aan volledig duurzaam te willen worden. Het onthulde een plan om CO2 op te vangen en ondergronds op te slaan en verving dit later door een strategie om de fabriek om te bouwen en tegen 2030 op waterstof te laten lopen.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Peter Boer/Bloomberg.
Tata was in gesprek met de overheid om financiële steun te krijgen voor zijn groene transitie. Maar de verrassende winnaar van de Nederlandse verkiezingen van 22 november kan de inspanningen van Tata bemoeilijken. Geert Wilders, die met potentiële coalitiepartners onderhandelt over de vorming van de volgende regering, heeft zich duidelijk uitgesproken tegen klimaatmaatregelen. Hij wil stoppen met het verminderen van CO2-uitstoot en belangrijke klimaatovereenkomsten “door de shredder halen”.
De situatie is nu onzeker. De publieke oppositie tegen het openhouden van de fabriek in combinatie met een gebrek aan overheidssteun voor duurzaamheidsmaatregelen zou van invloed kunnen zijn op wat het Indiase moederbedrijf van de fabriek besluit te doen. De vestiging in IJmuiden is Tata’s grootste staalfabriek buiten India, maar Van den Berg vreest dat het ook een van de grootste kopzorgen van het bedrijf is. “Ze zeggen ‘jullie hebben je groene transitie – waarom gebeurt dit allemaal in Nederland? Zijn we daar nog wel welkom?'”
Ondertussen kondigde Tata Steel Nederland in november plannen aan om 800 banen te schrappen, als onderdeel van een poging om de kosten te verlagen en zijn positie in de markt te verbeteren. Onlangs werd in een van de fabrieken een ontstoffingsinstallatie in gebruik genomen met het vermogen van 20.000 huishoudstofzuigers om de uitstoot van stof, lood en zware metalen te verminderen. Er worden ook maatregelen genomen om een “schoner, groener en meer circulair staalbedrijf” te worden, aldus het bedrijf.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Peter Boer/Bloomberg.
Inspanningen om de uitstoot van de fabriek te verminderen zullen in de toekomst een positief effect hebben, maar ze zullen de directe gezondheidsrisico’s voor de omwonenden niet minimaliseren. Tijdens een interview op zijn kantoor in Haarlem uitte Jeroen Olthof, de plaatselijke gouverneur van Noord-Holland, zijn bezorgdheid over snel handelen om de dreiging te minimaliseren. Tata overtreedt zijn vergunning bij elke uitstoot van ruwe cokes, zei hij, eraan toevoegend dat hij zijn juridische team heeft gevraagd om te kijken of hij de vergunning van het bedrijf kan intrekken.
“De huidige fabrieken zijn zo oud dat het voor Tata steeds moeilijker wordt om aan de vergunning te voldoen,” zei hij.
Het is onmogelijk om de rol van Tata als economische levensader voor veel mensen in het gebied los te zien van de schade die het bedrijf volgens sommigen heeft aangericht. Maar terwijl Albers en Weidema openlijk kritiek hebben op Tata en wat zij zien als de ondermijnende effecten op de regio, delen veel anderen die mening niet. Mensen die voor Tata werkten of nog steeds werken, zijn terughoudend om hun broodwinning te riskeren door het bedrijf te bekritiseren. Anderen geloven dat de kosten van het sluiten van de fabriek de voordelen voor het milieu en de gezondheid niet waard zijn.
Een gepensioneerde Tata-werknemer die zijn volledige naam niet bekend wilde maken en nog steeds in de buurt van de fabriek woont, zei dat sluiting rampzalige gevolgen zou hebben voor de economie van de regio. Hij maakte zich zorgen dat een dergelijke verhuizing verwoestend zou zijn voor gezinnen en mogelijk veel mensen zou dwingen om te verhuizen.
Ondanks de nabijheid van de Tata-fabriek heeft Weidema er nooit aan gedacht om te verhuizen. “Ik woon al sinds 1971 in dit huis,” zei hij. “Na zo’n lange tijd ga je niet meer weg.”
