Ethan Bronner, Bloomberg, 23 januari 2024 – Viktor Frankl’s boek Man’s Search for Meaning uit 1946, een verslag uit de eerste hand over hoe gevangenen in een concentratiekamp van de nazi’s de wil om te leven vonden, is plotseling verschenen op de bestsellerlijsten van Israël.
Een hiphop-duo dat afgelopen lente groot werd door te rappen over feesten met vrienden in nachtclubs heeft nu het meest gestreamde nummer in Israël – een oorlogslied dat de militaire wraak in Gaza viert.
En de nieuwste hit is een documentaire over het muziekfestival waar Hamas honderden mensen afslachtte die vrede, liefde en hedonisme vierden. Zoals velen in de film zeggen terwijl ze dekking zoeken voor raketten: ‘Het feest is voorbij’.
Sinds 7 oktober heeft Israël een diepgaande transformatie ondergaan, waarbij de focus op startups en rijkdom tijdelijk opzij is gezet ten gunste van het bevorderen van een oorlogscultuur die is gebaseerd op patriottisme en eenheid. Onmiddellijk na het bloedbad werden honderdduizenden soldaten naar het front gestuurd, waardoor banen niet werden ingevuld en bedrijven niet productief waren.
Voorspeld wordt dat de economische groei in het vierde kwartaal van 2023 met 19% is gekelderd. In de afgelopen weken is bijna de helft van de uitgezonden reservisten teruggekeerd naar huis, waardoor bedrijven weer kunnen opstarten, maar de situatie kan in een oogwenk veranderen.
Voor een land dat zes maanden geleden nog tienduizenden de straat op zag gaan om zich te verzetten tegen het populistische beleid van premier Benjamin Netanyahu, is deze nationale solidariteit opvallend. Duizenden reservisten ondertekenden petities tijdens de protesten van vorig jaar waarin ze zwoeren het leger te boycotten, maar na 7 oktober meldden zich veel meer reservisten dan er waren opgeroepen. Zelfs sommige ultraorthodoxe mannen, die traditioneel de militaire dienst mijden, melden zich aan.
Meer dan 200 Israëlische soldaten zijn tot nu toe gedood in Gaza, met 21 – het hoogste aantal per dag – die maandag stierven toen twee gebouwen op hen instortten.
Ondanks de groeiende verdeeldheid over de timing van toekomstige verkiezingen en de vraag of de gevechten moeten worden gestaakt ten gunste van een gijzelingsdeal, blijft de consensus over de rechtvaardigheid en noodzaak van de oorlog zelf groot. De goedkeuringscijfers van Netanyahu zijn gekelderd, maar zijn meest fervente aanhangers en meest fervente critici staan voorlopig samen onder de vlag.
Billboards, bumperstickers en tv-programma’s verzamelen burgers rond het vooruitzicht van de overwinning. En in bijna alle sectoren van de samenleving hebben de Israëli’s geaccepteerd dat de verdeeldheid die het land tot voor kort dreigde te verscheuren, opzij moet worden gezet om het voortbestaan ervan te garanderen.
“Het is een soort ontwaken geworden van verschillende waanideeën, vooral één die zegt dat economische relaties het kunnen winnen van religieuze haat,” observeerde Gad Yair, een socioloog die gespecialiseerd is in de Israëlische cultuur aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem.
“Met geld kunnen we geen vrede kopen. We zullen een meer gemilitariseerde samenleving worden.”
In de afgelopen decennia is Israël van een relatief arme landbouweconomie uitgegroeid tot een van ‘s werelds startup-paradijzen, met een BBP per hoofd van de bevolking dat nu boven dat van Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Japan ligt. Het aantal multinationals dat in Israël actief is, is de afgelopen 15 jaar gegroeid van minder dan 150 naar meer dan 400 bedrijven.
Velen in het buitenland gingen ervan uit dat deze uitzonderlijke welvaartsproductie, samen met de groeiende diplomatieke betrekkingen met Arabische naties, zou betekenen dat het leiderschap van Israël zou proberen om de oorlog snel op te lossen. In plaats van deze verworvenheden op het spel te zetten.
Maar de toewijding van de premier aan de “totale overwinning” wordt overweldigend gesteund door het publiek.
Netanyahu’s regering voegt 19 miljard dollar toevoegt aan haar begroting om de oorlog te bekostigen, overweegt ze de belastingen te verhogen en te bezuinigingen over de hele linie. Israëli’s zeggen in groten getale tegen opiniepeilers dat de gevechten in Gaza en aan de Libanese grens met Hezbollah zo lang moeten doorgaan als nodig is – zelfs als de VS bezwaar maken.
Yoel Esteron, oprichter en uitgever van het zakenblad Calcalist, hield onlangs in Tel Aviv een conferentie voor leidinggevenden uit de technische sector, die zich voorbereidden op een conflict dat wel twee jaar zou kunnen duren. Omdat de start-up sector het naar verwachting moeilijk zal krijgen, waren sommigen al op zoek naar nieuwe investeringsbronnen.
Esteron merkte op dat er onder bedrijfsleiders weinig onenigheid was over de noodzaak om militaire activiteiten voort te zetten, ook al heeft dit gevolgen voor de resultaten van bedrijven.
“Ik kan me geen consensus herinneren zoals deze sinds de Yom Kippur oorlog in 1973,” zei hij. “De oorlog heeft duidelijk voorrang op alles omdat hij als existentieel wordt beschouwd.”
Tegelijkertijd, zegt Erez Shachar, een managing partner bij Qumra Capital, is de zakenwereld in beweging gekomen door wat zij ziet als een nieuw gevoel van doelgerichtheid. “Er is een heel duidelijk begrip in onze sector dat we een essentieel onderdeel zijn van de veiligheid van Israël,” zei hij.
“Israël heeft zonder zijn economische kracht geen kans om te overleven in deze moeilijke buurt.”
Terwijl de technologiesector weer aantrekt, hebben de horeca en het toerisme een zware klap gekregen. Bijna de helft van de bouwplaatsen is nog steeds gesloten omdat tienduizenden Palestijnse arbeiders niet naar Israël mogen terugkeren om te werken.
Eylon Penchas, die een participatiemaatschappij leidt in de buurt van Tel Aviv, is één van degenen die zijn plannen heeft aangepast als reactie op de oorlog. Penchas zou een industrieel bedrijf in de zuidelijke stad Sderot overnemen voordat het op 7 oktober werd aangevallen. In plaats van de term sheet af te ronden, bracht hij zijn zoon naar zijn legereenheid en ging hij met zijn dochter bloed doneren. Sderot werd geëvacueerd. De overname werd geannuleerd.
Penchas zegt dat hij zich nu vooral zorgen maakt over de situatie in het noorden, waar een deel van de ongeveer 200.000 Israëli’s wonen die sinds hun ontheemding na de terreuraanslagen van 7 oktober in tijdelijke woningen zijn ondergebracht. De Israëlisch-Libanese grens wordt algemeen beschouwd als het gevaarlijkste front, mocht het tot een grootschalig gevecht komen, en op dit moment warmt het op.
Te midden van de bezorgdheid dat het conflict zich zou kunnen uitbreiden, worstelt het land ook met de internationale publieke opinie die zich tegen het land keert. In Israël het gevoel toe dat de wereld meer gefocust is op de reactie op 7 oktober dan op de oorspronkelijke daad van wreedheid zelf. Terwijl in steden over de hele wereld demonstraties worden gehouden om te protesteren tegen de oorlog.
Gezien de militaire macht van het land en de omvang van de dood en vernietiging in Gaza, kan het gevoel van slachtofferschap binnen Israël onbegrijpelijk zijn voor buitenstaanders. Toch vullen het bloedbad en de voortdurende gijzeling de ether en de kranten en domineren ze de gesprekken tijdens het diner.
Er hangt een treurige sfeer in het leven sinds de aanval en een diep gevoel van kwetsbaarheid. Ook is er de angst dat andere anti-Israëlische milities in Libanon en op de Westelijke Jordaanoever elk moment het land kunnen binnenstromen en een nieuwe reeks gruweldaden kunnen begaan.
Dit, in combinatie met wat veel Israëli’s zien als een internationaal falen om Hamas te veroordelen, zet het land ertoe aan om zijn relatie met de buitenwereld te heroverwegen.
De perceptie dat Amerikaanse universiteiten en wereldwijde mediakanalen aanhangers zijn van Hamas en bereid zijn om antisemitisme te promoten, is wijdverspreid. Het een terugkerende grap geworden in het populaire satirische programma Eretz Nehederet, de Israëlische versie van Saturday Night Live.
De beschuldiging van Zuid-Afrika van genocide tegen Israël in het Internationaal Gerechtshof heeft het gevoel van isolement van het land verder onderstreept.
“Oorlog is de grote verhelderaar”, schreef Michael Oren, een voormalige Israëlische ambassadeur in Washington, in een bericht op The Free Press op de 100e dag van de oorlog. De wreedheden van Hamas, voegde hij eraan toe, “zijn getolereerd, gecontextualiseerd en geprezen.”
Voor de critici van Israël is het verwarren van oproepen tot een staakt-het-vuren met het steunen van een terreurorganisatie een weerspiegeling van hoe de bunkermentaliteit van het land het land blind heeft gemaakt voor het Palestijnse lijden.
De voortdurende aanvallen in Gaza worden slechts minimaal behandeld in de Israëlische media.
Zehava Galon, is een voormalig parlementslid van de links georiënteerde Meretz-partij en huidige voorzitter van Zulat, een non-profit gericht op gelijkheid en mensenrechten. Zij is één van de weinige stemmen die stelt dat wat er in Gaza gebeurt Israël op de lange termijn niet veiliger zal maken.
“Je kunt de oorlog rechtvaardigen vanwege wat er op 7 oktober is gebeurd, maar je kunt het doden van zoveel burgers niet rechtvaardigen,” zei ze.
“Niet iedereen in Gaza is Hamas. Als we de hongersnood zien en de vernietiging van gebouwen en de gevechten in vluchtelingenkampen, dan is dit niet in ons belang. Het enige wat Israël veiligheid kan brengen is een overeenkomst voor zoiets als een tweestatenoplossing.”
Toch zijn zelfs veel ferme tegenstanders van Netanyahu ervan overtuigd dat het voortbestaan van Israël nu afhangt van de uitkomst van zijn oorlog. Eshkol Nevo, één van de bekendste fictieschrijvers van het land, was actief tijdens de anti-regeringsdemonstraties van vorig jaar. Sinds 7 oktober bezoekt hij de fronten om lezingen te houden voor soldaten.
“Wat je ziet is dat mensen uit alle delen van Israël elkaar steunen; de banden zijn erg sterk,” zei hij telefonisch vanuit de achterbank van een militaire jeep na zo’n reis.
“Onze soldaten zijn zeer optimistisch, meer dan burgers. Ze praten de hele tijd over solidariteit.”
Ron Ben-Yishai, een gerespecteerd commentator over militaire en politieke zaken, kanaliseerde de gevoelens van veel Israëli’s toen hij in het dagblad Yedioth Ahronoth schreef dat, zonder overwinning, elke burger “een potentiële kandidaat voor ontvoering zal zijn.”
Zonder een overwinning, betoogde hij, “zal niemand van ons in staat zijn om overzee te reizen uit angst om ontvoerd te worden, een zorg die vooral zal gelden voor jonge Israëli’s die in ontwikkelingslanden reizen. Maar erger nog, we zullen het moeilijk hebben om ons veilig te voelen tijdens een weekend in een bed and breakfast in Galilea.”
Deze mix van trauma en angst komt duidelijk naar voren in #Nova, een nieuwe documentaire van filmmaker Dan Pe’er die sinds het debuut in december al miljoenen keren is bekeken. In de nasleep van het bloedbad op het Supernova-muziekfestival verzamelde Pe’er uren aan video- en audio-opnamen van de telefoons van slachtoffers en hun familieleden, maar ook van de GoPro-camera’s van de aanvallers. Duizenden halfgeklede jonge Israëli’s, velen getatoeëerd en gepierced, lachen en dansen vrijuit in de woestijnnacht nabij Gaza, niet lang voordat 360 van hen worden vermoord.
“Het Nova Festival was een symbool van onze naïviteit,” zei Pe’er per telefoon.
“We voelden ons heel veilig en geloofden in ons land en ons leiderschap. Op 7 oktober viel de grond onder me weg. Ik leed aan cognitieve dissonantie. Ik dacht dat de mensen aan de andere kant net als wij waren, dat ze in vrede wilden leven en dat we alleen de juiste formule nodig hadden. Maar niemand zoals ik kon doen wat er die dag gedaan werd.”
Hij zei dat een aantal Israëlische soldaten hem via Facebook hadden aangesproken om hem te vertellen dat zijn film hen had laten zien waarom ze moesten vechten.
Het valt nog te bezien hoe lang de Israëli’s een oorlog zonder einde zullen goedkeuren, vooral als de verminderde productie, het ingekrompen personeelsbestand en de hogere belastingen gaan doorbijten. De Bank van Israël voorspelt dat het conflict dit jaar ongeveer 10% van het geschatte BBP van 530 miljard dollar van het land zal kosten en dat de inkomsten van Israël met 2% zullen dalen als gevolg van minder belastingen en licentierechten.
Een andere potentiële breuklijn is dat, hoewel Israëli’s op dit moment uitzonderlijk eensgezind achter het land staan, minder dan 14% Netanyahu’s Likud-partij steunt.
Ondanks voortdurende oproepen aan de premier om af te treden, heeft hij duidelijk gemaakt dat hij dat niet zal doen. Deels omdat hoe langer de oorlog duurt, hoe minder waarschijnlijk het is dat er een volledig onderzoek komt naar de rampzalige mislukking van zijn regering op 7 oktober. Toch zullen de straatdemonstraties tegen Netanyahu waarschijnlijk toenemen en zal de druk op hem toenemen om nieuwe verkiezingen uit te schrijven.
Op het internationale toneel, terwijl Israël onderhandelt met zijn bondgenoten, is er geen gedeelde visie over hoe vrede eruit zou moeten zien. Terwijl Amerikaanse, Arabische en Europese leiders hebben gezegd dat de vrede moet worden opgebouwd rond een tweestatenoplossing, verzetten de Israëli’s, die nog steeds getraumatiseerd zijn door 7 oktober, zich hier sterk tegen. In plaats daarvan is het plan van de regering om Hamas te vernietigen en Gaza jarenlang te demilitariseren en deradicaliseren voordat zelfs maar het vooruitzicht van Palestijnse soevereiniteit wordt overwogen.
Nu uit opiniepeilingen blijkt dat een meerderheid van de Palestijnen Hamas steunt, maken de Israëli’s zich zorgen dat een Palestijnse staat zou kunnen veranderen in een vijandige buur die dodelijke militante groeperingen de kans zou geven om op te staan.
Dus in de tussentijd ligt de focus op oorlog. Er zijn oproepen om de gevechten te staken, maar die zijn in de minderheid. Veel mensen vrezen dat het breken met de consensus intimidatie of zelfs arrestatie kan uitlokken.
Dit geldt vooral voor Israëlische Arabieren, die 20% van de bevolking uitmaken, hoewel niemand er boven staat. Toen Yossi Vardi, één van de bekendste ondernemers en investeerders van het land, vorige week in Davos tegen Bloomberg zei dat hij wilde dat er een einde kwam aan de oorlog, ontving hij tientallen intimiderende e-mails.
Esteron, de uitgever, zei dat de techmanagers met wie hij heeft gesproken de uitdagingen goed hebben opgepakt. Hun werknemers bevinden zich misschien in de frontlinie in Gaza, maar ze willen graag laten zien dat hun bedrijven veerkrachtig zijn.
“Ik voelde een honger om weer zaken te doen,” zei hij, “want hightech is de motor van de Israëlische economie en we moeten de sector nieuw leven inblazen om de oorlog te kunnen betalen.”
