“Ik heb jou door, Van den Heuvel,” zei de Indonesische president Soekarno in 1967 tijdens een, intussen befaamd, interview tegen journalist Aad van den Heuvel. Met diezelfde achterdocht benadert Hamlet zijn stiefvader Claudius, omdat de prins van Denemarken vermoedt dat die zijn vader heeft vermoord om zich tot koning van het land van Legoland te laten kronen.
Dankbaar sujet
Hamlet is vooral bekend als toneelstuk van William Shakespeare en de Engelse scribent is op zijn beurt weer een dankbaar sujet voor de tekstdichters van talloze operalibretto’s. Deze librettisten putten namelijk maar al te graag uit de toppers van de (toneel)literatuur van toen, omdat het hen aan het talent ontbeerde om met een eigen verhaalidee op de proppen te komen. Tekstschrijvers voor opera’s zijn vooral scribenten die het net niet gered hebben. Precies daarom laten de meeste opera’s zich kijken als een barslechte B-film.
Als opera is Hamlet niet zo bekend. Dit stuk uit 1868 staat ook niet zo vaak op de planken. Onterecht wat mij betreft, want deze parel van fransoos Thomas is zeker de moeite waard. Al zal een zelfbenoemde Shakespeare-connaisseur danig in de war raken van de opera, omdat die her en der afwijkt van de tragedie van Shakespeare. Logisch, want de tekstschrijvers van Thomas, Michel Carré en Jules Barbier, als duo net zo onafscheidelijk als Bassie & Adriaan (o nee, slecht voorbeeld), keken namelijk vooral naar een Hamlet-toneelbewerking van Alexandre Dumas sr. en de verder volstrekt in vergetelheid geraakte Paul Meurice. Dat tweetal winkelde weer selectief in het stuk van Shakespeare, in de bewerking van de, ook vergeten, Jean-François Ducis en in de Amleth-vertelling uit de dertiende eeuwse kroniek Gesta Danorum van de Deense historicus Saxo Grammaticus. Overigens: voor zijn ‘eigen’ Hamlet sloeg Shakespeare er vooral de Gesta Danorum op na, dus wat originaliteit betreft valt er op de grootste toneelschrijver uit de geschiedenis ook nog wel wat af te dingen.
van minnaar tot monarch
Hoewel de opera van Thomas meerdere hoogstandjes bevat, is de finale van het tweede bedrijf het absolute hoogtepunt. Dat is de scène waarin Hamlet zijn kersverse stiefvader Claudius loopt te fokken: aan de dis trakteert hij hem op een compagnie acteurs die op verzoek van Hamlet de legende van koning Gonzaga en zijn gemalin Genevievre uitbeeldt (in het videofragment vanaf 0:45). In die befaamde pantomime vermoordt de minnaar van Genevievre koning Gonzaga, zodat deze gluiperd met Genevrievre kan trouwen en het van minnaar tot monarch schopt.
Doel van dit alles is een poging van Hamlet om stiefvader Claudius als moordenaar van zijn pa te ontmaskeren. De list werkt, want Claudius is ziedend en voelt aan dat Hamlet dat hij de koning heeft vermoord om zijn minnares Gertrude te huwen en op die slinkse wijze de troon heeft op kunnen eisen. Echter: zodra Hamlet zijn stiefvader beschuldigt staat hij er alleen voor. De aanwezige edellieden geloven geen snars van zijn relaas en om het vege lijf te redden doet Hamlet alsof hij kierewiet is.
zinderende scène
De muziek bij deze zinderende scène is even sprankelend als fenomenaal. Het begint allemaal rustiek, easy going, alsof er niks aan het handje is, terwijl Hamlet de pantomime toelicht. De muzikale spanning neemt toe zodra in het toneelstukje de minnaar van Genevievre verschijnt (in het videofragment vanaf 2:41). Als Claudius zijn woede niet meer kan onderdrukken en Hamlet hem in staat van beschuldiging stelt (vanaf 4:04) slaat de sfeer plotsklaps om. Claudius en Gertrude pleiten onschuldig (vanaf 5:17) en nu Hamlet merkt geen medestanders te vinden veinst hij aperte waanzin. In het prachtige, snijdende ensemble dat ontstaat, heft Hamlet quasi-insane vol dronkenmansgelal een misplaatst drinklied aan (7:17). In de paniek die ontstaat, zodra Claudius furieus vertrekt (8:47), is aan de blik van Hamlet te zien dat hij allesbehalve een suïcidale neppsychopaat is (9:01). Alsof je Hamlet ziet denken: “Ik heb jou door, Van den Heuvel.”
http://www.youtube.com/watch?v=tDXq65wMrxc
In Help, opera! schept operakenner Jochem Rietjens orde in de chaos van de wonderlijke wereld die opera heet en logenstraft daarbij meteen de erudiete snobs die er de mond vol van hebben, maar amper behept zijn met enige kennis over het genre.
