Een groep wiskundigen presenteerde vorige week een opvallend initiatief. Ze zijn van plan een hele reeks aan tijdschriften op te zetten waarin wetenschappers hun onderzoeksresultaten peer-reviewed en gratis toegankelijk kunnen publiceren. Met het initiatief, dat ze het ‘Episciences Project’ hebben genoemd, hopen de wiskundigen te laten zien dat onderzoekers heel goed in staat zijn de publicatie van hoogwaardige wetenschappelijke artikelen met minieme kosten zelf in handen te nemen, zonder daarbij commerciële uitgeverijen te betrekken. Op termijn hopen ze daarmee de commerciëlen de markt uit te drukken. Een goede zaak.
Het is een belangrijk plan, dat hopelijk zal slagen en vervolgens in meerdere vakgebieden navolging vinden zal. Immers, een van de meest frustrerende dingen aan moderne wetenschap is dat het voor een flink deel betaald wordt vanuit publiek geld, maar dat het voor het publiek nagenoeg onmogelijk is om academische publicaties te lezen: de toonaangevende tijdschriften in vele vakgebieden worden uitgegeven door grote commerciële uitgeverijen die grof geld vragen voor hun producten.
Ben je niet verbonden aan een universiteit, dan heb je simpelweg vaak pech, tenzij je de middelen hebt voor ieder artikel dat je lezen wil een paar tientjes neer te leggen.
Het probleem is dat het voor wetenschappers vaak bittere noodzaak is om in dit soort tijdschriften te publiceren: het spreekwoordelijke credo is ‘publish or perish’, maar het wordt wetenschappers ook nagedragen wáár ze publiceren.
Wil je ooit een vast contract of een goede onderzoeksbeurs, dan moet je echt publiceren in de gerenommeerde tijdschriften, en verdwijnt je met publiek geld betaalde verhaal dus vaak voor jaren achter een betaalmuur.
Vaak moet je dan ook nog een contract tekenen dat je je schrijven niet anderszins openbaar maakt – je mag dus niet, ter compensatie, zomaar een PDF op je website zetten. Ja, de uitgeverijen zijn wel goed, maar niet gek.
Overtreed je de regels, dan word je keihard aangepakt – we kennen allemaal het verhaal van Aaron Schwartz die opgepakt werd door de federale politie op verdenking van het (illegaal) systematisch downloaden van artikelen van JSTOR, een portal dat toegang verschaft tot een grote database aan artikelen op vrijwel alle vakgebieden – ondergetekende maakt er veelvuldig gebruik van.
Schwartz, wiens dood nu overigens op de website van JSTOR wordt betreurd wegens zijn grote verdiensten voor het internet (kuch), kreeg een strafeis van vijfendertig jaar cel aan zijn broek. Zoals bekend heeft hij het vonnis niet afgewacht.
Om al deze redenen is het initiatief van de wiskundigen buitengewoon interessant: de enige manier om de dominantie (en arrogantie) van de uitgeverijen te breken is door simpelweg met velen binnen één vakgebied te besluiten om alleen nog maar te publiceren in peer reviewed open access tijdschriften – dan worden die tijdschriften in korte tijd zo gerenommeerd dat wetenschappers er ook voor hun carrière iets aan hebben, en kunnen we onze abonnementen op de grootkapitalistische veelvraten die onze onderzoeksresultaten afschermen voor het grotere publiek opzeggen, en wordt wetenschap wat het moet zijn: baanbrekend, publiek gefinancieerd onderzoek dat vrijeljk toegankelijk is in het publieke domein.
Miko Flohr werkt momenteel aan meerdere artikelen die hij achter de betaalmuur zal gaan publiceren, maar zal zijn onderzoeksresultaten desalniettemin online toegankelijk maken via zijn website.
Afbeelding: Flickr/Aaron Schwartz
