De radiodocumentaire Het zwijgen van Tillegte is een mooie case voor journalisten in opleiding. Suggestieve vragen stellen doe je zo. De maker Bert Molenaar zat overduidelijk gevangen in een tunnelvisie. Zoals correspondenten door de NOS worden teruggehaald als ze te lang in één land zitten, moet Molenaar afscheid nemen van het onderwerp zelfmoord. Hij is al lang niet meer de objectieve, nieuwsgierige journalist. Maar een man met een missie.
Een missie om zelfmoorden te begrijpen en ons, zijn publiek, daar in te onderwijzen. In 2007 maakte hij er al een gedramatiseerde documentaire over en het onderwerp heeft hem sindsdien duidelijk niet losgelaten.
Ik begrijp dat zijn interesse werd gewekt door de dood van Tim Ribberink. En zoals Max van Weezel op Radio 1 terecht zei: “De ouders zochten zelf de publiciteit met een opvallende rouwadvertentie, maar waren daarna onbereikbaar voor journalisten. Dan is het wachten tot het moment dat iemand een reconstructie maakt.”
Die iemand was Bert Molenaar, en dat is jammer. Zijn documentaire is tendentieus, ongefundeerd en nodeloos kwetsend. Nou ben ik een fervent aanhanger van die stijl. Maar buiten het feit dat het in dit geval wellicht een tikkeltje ongepast was –rouwende ouders beschuldigen van leugens is nogal een zwaar middel om je punt te maken- is het vooral een enorme gemist kans.
Want Bert Molenaar heeft vooral heel erg gelijk. Het verband tussen pesten en zelfmoord is onterecht gelegd. Waarschijnlijk ook in het geval van Tim. Ondanks alle suggestieve vragen komt dat beeld naar voren. Dat pesten viel misschien wel wat mee, alhoewel de impact door buitenstaanders nooit helemaal is in te schatten.
De ouders hebben, geholpen door de afscheidsnotitie, de noodzakelijke verklaring gekregen voor de dood van Tim. Het lag niet aan hen. Het lag aan de buitenwereld. Aan de pesters. Of dat waar is, doet er niet toe. Het helpt die mensen in hun rouwverwerking. En iedereen heeft recht op zijn eigen waarheid.
Totdat die waarheid niet meer alleen voor de nabestaanden gold, maar voor heel Nederland. De ouders hadden dat briefje voor zichzelf moeten houden. Een afscheidsbrief, een intiemer document is er toch zeker niet? Maar we mochten allemaal meekijken. En er een oordeel over vormen. En daar gingen de media de fout in. Ze werden allemaal even Hart van Nederland. Emotiejournalistiek werd belangrijker dan feitenjournalistiek.
Want hoe zit het eigenlijk met zelfmoord en pesten? Is daar een wetenschappelijk aangetoond verband tussen? En hoe zit het met het aantal zelfmoorden in die kwetsbare leeftijdscategorie van Tim? Is dat hoger dan in de rest van de bevolking? Hebben we eigenlijk wel een probleem dat een grote maatschappelijke verontwaardiging rechtvaardigt? Of gaat het hier om een menselijke tragedie? Groot leed voor het dorp, klein leed voor een land waar elke dag mensen tragisch om het leven komen.
Bert Molenaar deed een dappere mislukte poging om de feiten te achterhalen. En dat is jammer. Want in plaats van onszelf allemaal even kritisch aankijken in de spiegel en ons af te vragen of we ons niet een haartje te veel hebben laten meeslepen, kunnen we nu over Molenaar heen vallen in verontwaardiging. Zelfs de aanhangers van tendentieuze journalistiek doen hier aan mee. Want het verschillige Vara kamp is ernstig de fout in gegaan.
Waar DeJoop.nl voorman Francisco van Jole altijd haantje de voorste is om dit soort berichtgeving met een gezicht vol walging te veroordelen moest hij het nu verdedigen. Als je het verdedigt, sta dan ook voor je werk. En kom niet een dag later met een halfzacht excuus, zoals de Vara deed.
Bert Molenaar heeft precies het tegenovergestelde bereikt. De discussie die hij aan wilde zwengelen –de relatie tussen pesten en zelfmoord- wordt nu niet gevoerd. Dappere journalist die zijn werk even over durft te doen. Maar dan goed.
