De vrijwilligster – Antje Visser

‘De roman is een intieme vorm, het verhaal speelt zich af tussen individuen,’ zei Ian McEwan onlangs op de Nederlandse televisie. ‘Het onderwerp kan wringen met het mondiale probleem dat erachter ligt.’

Hij zei dit over zijn romanSolar, maar het zou ook op kunnen gaan voor Antje Vissers debuutDe vrijwilligster.

Hoewel de omslag en de titel niet echt uitnodigend zijn, is de taal van Visser dat wel! Het is Visser gelukt om de lezer een ontroerend en bij vlagen spannend verhaal in te trekken. Ze schrijft dwingend. Vanaf de eerste pagina’s raak je betrokken bij de vriendschap tussen Nuray, een jonge Turkse importbruid, en de Nederlandse sociologiestudente Willemijn, die als vrijwilligster Nuray Nederlands gaat leren spreken.

Visser is in staat om in een meeslepende stijl de culturele verschillen tussen Nuray en Willemijn subtiel bloot te leggen.

‘Als ik uit de tram stapte en me langs de flatgebouwen haastte, passeerde ik mannen in witte jurken en donkerharige jongetjes die verveeld tegen een bal trapten. Tijdens de colleges spraken we over postmodernisme, multiculturalisme en fundamentalisme; hier hing een vrouw de was uit het raam.’

Ook staan er prachtige dialogen waarin Visser de Nederlandse taal voor zich laat spreken. Naarmate het boek vordert begint ook Nuray steeds beter Nederlands te spreken.

‘Dus je vader heeft je eigenlijk gedwongen om met hem te trouwen?’ vroeg ik.

‘Dwongen?’

‘Je vader zei: je moet trouwen.’

‘Ja. Ik móet trouwen… En wij hebben getrouwd. Islamitisch bruiloft, pfff… Wilmijn, hele dag, ik heb gehuild. Echt waar.’

Visser zet Nuray zeer geloofwaardig neer en ontroert in de betrokkenheid die de Nederlandse Willemijn ten toon spreidt. Dit lukt echter niet bij Mustafa, Nuray’s man. Mustafa wordt neergezet als een typetje, hij is lomp, lelijk, dik en houdt het bij iedere werkgever maar een paar maanden uit. Deze typering begint op een gegeven moment te irriteren, voornamelijk in Mustafa’s taalgebruik.‘Ja, ik echt dom geweesjt, (…) Exam is thio… theorie, sjnap je? Vier keer al niet gesjlaagd. Isj niet normaal, toch?’

De spanningen tussen Mustafa, Nuray en Willemijn lopen langzaam op. Daarbij is de rechtbankscène uitermate spannend. Knap hoe Visser de lezer meesleept in Willemijns steeds grotere inmenging in de persoonlijke problematiek van Nurays verblijfsvergunning, woonruimte en zwangerschap. Daarom is het niet geloofwaardig dat Willemijn aan het einde Nurays verjaardag en zelfs haar bruiloft vergeet.

En daarin ligt de grootste kritiek op deze roman. Zo goed als we Willemijn leren kennen in haar relatie met Nuray, zo slecht zien wij haar in relatie met haar ouders, vriendin Emma en verkering Maarten. Willemijns directe omgeving lijkt er weinig toe te doen, is slechts een decor voor haar zwijgen. Een gemiste kans om Willemijn nóg veel beter te leren kennen.

Toch boeit dit boek van begin tot eind en dat is knap voor een debutant. Zoals McEwan metSolar een inkijk biedt in de klimaatswetenschap, zo geeft Visser inDe vrijwilligster zicht op de problemen die kunnen ontstaan bij de inburgering van een nieuwe landgenoot en vooral: hoe wij daarop reageren.