Oraal – Hazim Kamaledin

Oraal:

‘Wat de gebeurtenissen betreft in het land van Tigris en Eufraat, neemt mijn tekst afstand van bestaande literaire en artistieke referentiebronnen. Hij wil afstappen van regels en conventies. Ik, Hazim Kamaledin, ben er niet langer van overtuigd dat de uitdrukkings- en stijlmiddelen die door de mensheid zijn voortgebracht, per definitie onschuldig of zelfs menselijk zijn.

Deze dagen -die ik beleef zoals elke andere Irakese burger- ondervind ik dat regels, conventies, tradities en zienswijzen moorddadige wapens kunnen zijn die aangewend kunnen worden om op te roepen tot moord, tot destructie, tot terreur. Als ik de menselijke gewoonten en gebruiken onderzoek, dan meen ik dat men op zijn beurt het recht heeft deze epidemische gebruiken te vernietigen -en dit op barbaarse wijze, die nog schaamtelozer is dan het gangbare.

Ik ben de weg kwijt in het labyrint dat de globalisering wordt genoemd. “Oraal” is hiervan het bewijs.’

Dit is het ‘Woord vooraf’ van de schrijver. Hiermee plaatst hij het boek in een wijder perspectief dan vermoed zou worden als je de eerste pagina’s vluchtig doorleest, en het voorwoord overslaat. Zelf mijd ik ze als de pest, de z.g. ‘Voorwoorden’, opdrachten, dankbetuigingen aan redacteuren, geliefden, vrouw en kinderen, collega’s, buurtbewoners, de goden, hoewel wat die laatsten betreft een dankwoord misschien wel op zijn plaats zou zijn. Ik bedoel, Odysseus had zijn veilige thuiskomst en het neerslaan van menig vijand ook niet gered zonder de goden. Ik bedoel dat de Odyssee in feite een dankwoord behelst.

Ik weet niet of de auteur Hazim Kamaledin een belijdend moslim is, maar is hij schatplichtig aan zijn godsdienst? Wie het weet mag het zeggen na lezing van deze scherpe, onnavolgbare en prachtige romanOraal, die vertelt over de cineast Maytham Albou Dhebbaah die leeft en werkt onder het bewind van Sadam Hoessein. De cineast woont met zijn al even beruchte familie in Irak. Fictie en realiteit zijn via hen verweven in talloze verhalen, mondeling overgeleverd van generatie op generatie in het eeuwenoude Mesopotamië.

Onwillekeurig las ik parallellen met de Odyssee. Maar ook met de bijbel, de sprookjes van de gebroeders Grimm, vertellingen uitDuizend en Een Nacht.

Het wrange verschil is datOraal diep in de moderne tijd dringt, ons als lezer op de hielen zit omdat het ook onze geschiedenis is. Niet alleen wat in Irak is gebeurd, ook nu, de Arabische Lente, en alles wat daarmee samenhangt aan gruwelijkheden die gewone mensen moeten ondergaan, mensen zoals u en ik, behalve dan dat wij leven in het vrije westen.

Het begint schijnbaar… ja, hoe begint het, met een sprookjesachtig verhaal uit voorbije tijden; als lezer weet je dan nog niet dat je als het ware een vis bent die een fuik binnenzwemt..

Toch weet Hazim Kamaledin binnen die nachtmerrie, of misschien rondom die nachtmerrie te beschrijven op een bijna koele dan wel ironische toon; zelfbeklag van de hoofdpersoon ontbreekt. Terwijl de problematiek -wat een vreselijk woord- of het drama ondraaglijk is.

Het boek is ingenieus van structuur, cirkels, parallelle vertellingen en vergelijkende vertellingen; let goed op als je het boek leest, alles heeft een betekenis, alles komt terug in een andere vorm.

Citaat, de eerst zinnen in het eerste hoofdstuk:

‘Zijn vader is mijn kleinzoon. Toch behoort hij tot de generatie van mijn vader, dat is niet ongewoon in Irak. In de oude tijd voltrok men huwelijken louter op basis van rang, stand en een paar tradities. Nauwelijks had een man van hoge rang een meisje ten huwelijk gevraagd, volgens de soena van Allah en zijn Profeet, of zij werd als haremvrouw beschouwd. Nauwelijks had een meisje gemenstrueerd of de familie begroef haar schaamte levend in een of ander bed.’

Een meisje van amper elf jaar belandde in het bed van een oude man van zeventig en bracht na negen maanden een kind ter wereld. Zo werd de boreling een broer van de vijftigjarige Jalil die zes jaar voordien zelf grootvader was geworden.

De hoofdpersoon in het boek is van beroep cineast. Is deze Maythan het alter ego van Hazim Kamaledin, de auteur, of laat hij ons dat alleen maar geloven? Wel is de auteur onder het bewind van Sadam Hoessein Irak ontvluchten na omzwervingen in Antwerpen beland.

Citaat:

‘Hij (Maytham, C.B.)had gedroomd dat hij Saddam van de macht kon verdrijven en dat hij een remake zou kunnen maken van zijn verminkte film. De censor had immers een montage gemaakt waardoor heel de boodschap veranderd werd. Alles werd naar de zin van het regime gemonteerd. Met behulp van professionele artiesten hadden ze hem zo op gezadeld met een schuldgevoel en zo gedwongen tot een diepe zonde dat hij dit alleen maar kon goedmaken door de waarheid te verkondigen en de film opnieuw te maken.

“Ik ben besmeurd met schande,” zo fluisterde hij mij toe met zijn ogen vol tranen. “De censors hebben enkel de feiten weerhouden en niets gezegd over de consequenties ervan. Zo veranderden de film die de dictator veroordeelt in een film die de leider verheerlijkt.”’

Maythan Albou Dhebbaah wordt op een dag in de gevangenis gesmeten en gefolterd door het regime van dictator Saddam Hoessein. Citaat:

‘AboI-Jamajim (een van de bewakers, C.B.)bracht de dagelijkse rapporten over Maytham Albou Dhebbaah over aan de Prins de Tuinen, in Irak de Prins der Prinsen, hij die hoofden afhakt zoals men bomen in een bos afzaagt. Niet te verwarren met de man genaamd de Prins van het Zand. Hij die zoveel hoofden had afgesneden als er zandkorrels zijn. De Prins der Tuinen was islamitisch onderzoeker. Hij hield zich bezig met het schrijven van een repliek op de biografie van Henri Kissinger, destijds in het Arabisch vertaald. Als hij zijn geargumenteer moe was, ging hij over tot het lezen van het Amerikaanse boek ”Hoe je vrienden maakt en macht uitoefent over de mensen.”‘

Een goed gedicht is een metafoor, een goede roman is een metafoor. En dit boek? Waarvoor een metafoor? Voor het lot. Voor macht? En voor de idiotie daarvan. Het verhaal over de haan is daar een voorbeeld van.

Een fameuze kemphaan die een vijg steelt. De eigenaar (een familielid van Maytham Albou Dhebbaah) van de vijg wil de vrucht terug, de kemphaan, in de overtuiging dat het om een hanenduel gaat, valt bij verrassing, na een aantal schijnbewegingen de eigenaar van de dadel opnieuw aan. Citaat:‘Maar deze greep hem bij zijn dunne nek en schreeuwde: “Haal de dadel uit je bek. Of ik vermoord je.”‘

Ten lange leste sterft de haan in handen van de eigenaar van de dadel. Citaat: ‘Dit hele tafereel greep plaats voor de ogen van de dorpsbewoners die met verbijstering vaststelden dat ze getuigen waren van een moord die zomaar in het openbaar was begaan.‘

De dorpsbewoners konden de man niet meer uitstaan, gaven de hele familie de bijnaam van hanenwurgers, omdat hun bloed besmeurd was met het bloed van een haan.

Maytham Albou Dhebbaah wordt beschuldigd van verraad, op pagina 89 begint de nieuwe vorm van foltering door de jihadstrijder Izzoe Allah Online. Hij is de beul online. Toen hij wist dat Maytham Albou Dhebbaah een groot cineast was, besloot hij hem uit te dagen met cinema-elementen en sciencefictiontechnieken. Citaat:

‘Hij vroeg de Prins der Tuinen toestemming om de gastenkamer te veranderen in een magische plaats. Een verzameling grote schermen en monitorsbesloegen de muren, het raam, de trap, het toilet en het dak. Vergeelde gordijnen werden opgehangen om dienst te doen als beeldschermen. Beamers werden aan het dak opgehangen en op de vloer gericht. Oude en nieuwe monitors werden verbonden met een desktop.’

Onlinefilms, live en geregistreerd. Citaat:

‘Sommige scènes vinden live en bij toeval plaats. Albou Hadhafa neemt Maytham Albou Dhebbaah mee van de gastenkamer naar de biechtkamer. In de gang stoot hij op een jihadstrijder die een persoon verminkt, waarop die op zichzelf urineert en zijn behoefte doet. Terwijl hij terugkeert van de biechtkamer naar de gastenkamer, ziet hij een aftandse televisie waarop verminkingen getoond worden, uitgevoerd met een bot mes. Het slachtoffer smeekt terwijl de beul zaagt over het ontbreken van elektriciteit in Bagdad.’

Ter afsluiting een citaat over de Prins der Tuinen die niet snapt dat Maytham Albou Dhebbaah na alle folteringen niet bekent.

‘Hij ging op zoek naar een mythologische verklaring voor Maytham, die hij niet meer als een menselijk wezen kon aanzien. Had hij misschien de kenmerken van een kameelspin, de grootste vijand in de woestijn?’

Het boek is nog niet uit, pas op pagina 135.

Dit boek heeft me ontroerd en geschokt, maar ook geamuseerd. Het knappe is dat het nergens een politiek pamflet is geworden,not at all.

Dan zou het voorspelbaar zijn, die teksten kan je wel dromen.Oraal echter vertelt een onvoorspelbaar verhaal, het zuigt je aandacht op, het beneemt je de adem. Met excuses voor het cliché. Ik bedoel: het is een meesterwerk.Oraal is een boek tussen werkelijkheid en fictie… maar wat gebeurt er dan op dit moment in Syrië?

Toch doe ik de schrijver tekort met deze recensie. Ook daarvoor excuses, al was het maar dat ik veel meer citaten had moeten inlassen, of beter, integraal had ik de tekst van het boek moeten overnemen, en de lezer op die manier overtuigen van de kwaliteit vanOraal.