Douma loopt leeg: elke ochtend wandelen de inwoners hun stad, net buiten Damascus, uit om zich in de omringende akkers en velden te verschuilen. Pas als de avond invalt keren ze terug. Kijk je naar foto’s en lees je de ooggetuigenverslagen uit de stad, dan begrijp je waarom. Puinhopen van beton, baksteen, verwrongen staal en smeulende sintels as: Douma is een doodskist.
“We hebben niets met IS,” vertelde één van de overgebleven inwoners aan de Washington Post, “maar haar strijders zullen hier door ons met open armen ontvangen worden.”
Bang, radeloos en duimend voor een inval van IS. Het lijkt een vreemde keuze om je hoop te vestigen op een groep die niet terugdeinst voor onthoofdingen, handafhakkingen en bloedbaden. Maar wie goed kijkt ziet in IS niet een middeleeuwse beul, maar een uitgekiende 21e-eeuwse beweging die precies weet wat ze doet.
Het overgrote merendeel van de Syriërs voelt niets voor een machtsstrijd of een heilige oorlog. Maar ook voor hen valt niet meer te ontkomen aan de eindeloze stroom van bommentapijten en vuurgevechten. Douma is geen uitzondering. Heel Syrië is door vierenhalf jaar burgeroorlog ontrafeld tot een uiteengescheurde lappendeken.
“Het is net Mad Max,” stelde Christoph Reuter, misschien wel de beste journalist als het op Syrië aankomt. “Er is geen centrale autoriteit, er zijn geen centrale voorzieningen, alleen losse clubjes vechtersbazen.” En die clubjes zijn overal; de BBC schatte hun aantal enkele maanden geleden nog op meer dan duizend. Soms zijn ze volop voorzien van geld, wapens en buitenlandse strijders, vaak hebben ze niet meer dan een dorp, een lapje grond of een grenspost in handen.
Van al die strijdende partijen is er desondanks slechts één verantwoordelijk voor 95% van de burgerslachtoffers. Die partij is het regime van president Bashar al-Assad. Alleen al dit jaar vielen er 8000 doden door toedoen van zijn overheidstroepen. Voor de vergelijking: dat zijn er zeven keer zoveel als IS.
Je zou het niet verwachten. Het is immers IS dat zich de haat van de gehele wereld op de hals heeft gehaald en dat nu met luchtaanvallen bestookt wordt. Assad kan daarentegen rekenen op de steun van Rusland en Iran, en officieus gaan ook in het Westen stemmen op voor zijn aanblijven.
Het grote verschil met IS(IS) is dat Assad zijn doden anoniem en buiten beeld houdt. Zijn grootste wapen is dan ook geen vuurpeloton of onthoofdingsbeul, maar zit verscholen in ronkende stippen aan de horizon. Het zijn vaatbommen, olievaten volgestouwd met schrootmetaal en dynamiet, die overdag met vrachtladingen uit vliegtuigen en helikopters worden geworpen en hele steden in puin leggen. Met zulk machtsvertoon hoopt Assad zijn tegenstanders uiteen te drijven en zijn burgers genoeg angst in te boezemen om zich koest te houden.
Willekeurig rondstrooien met dood en verderf: het zaait zonder twijfel angst, maar Assad oogst er geen nieuwe medestanders mee. Integendeel: als je schuilend onder je bed net zo veel voor je leven te vrezen hebt als heulend met de vijand, is stilzitten tot de storm voorbijtrekt niet zo aanlokkelijk meer. Dat besef is inmiddels bij veel Syriërs binnengedrongen. Geen wonder dat ze massaal op de vlucht slaan. Alles is nu eenmaal beter dan Assad. Ook IS.
De misdaden van ISIS zijn schokkend in hun barbaarsheid en onbeschaamdheid. Maar, hoe barbaars ook, willekeurig zijn ze niet. Wat je ziet zijn de gruwelen van een geoliede machine, uitgevoerd met een doel: de internationale gemeenschap afschrikken en provoceren (onthoofdingen), de lokale bevolking onder de duim houden (handafhakkingen) of voorkomen dat burgers en soldaten overlopen (gerichte bloedbaden).
Neem bijvoorbeeld de moordpartij die IS aanrichtte in Oost-Syrië, iets meer dan een jaar geleden. In koelen bloede werden 700 burgers bijeengebracht om daarna verminkt en vermoord te worden. Maar dat was niet het hele verhaal, bleek in de dagen die volgden. De slachtoffers waren leden van de Al Sheitat-stam. Die was al vroeg in opstand gekomen tegen de opmars van IS en weigerde zich naar de wensen van het kalifaat te schikken. Toen IS eenmaal arriveerde was er geen genade. De moordpartij, in al zijn gruwelijkheid, was een massaslachting met een boodschap: “gehoorzaam, of anders”.
Voor tegenstanders en voor het Westen laat IS zich van zijn bruutste kant zien, maar gehoorzame inwoners zijn voor de beweging van levensbelang. Wat is immers een kalifaat zonder inwoners? En belangrijker nog, wat is een kalifaat zonder inkomsten? De kas wordt niet gespekt door olie- en losgeld, maar eerst en vooral door belastingen. Vrijwillig of niet, het is de bevolking die ISIS financieel gezond houdt.
Tien miljoen zielen telt het IS-gebied inmiddels, nauwelijks minder dan België. De Westerse fanatiekelingen met een enkeltje Syrië krijgen uitgebreid aandacht, maar zij zijn de uitzondering. De meerderheid van de strijdkrachten en inwoners komt nog altijd van lokale bodem. En dat moeten er nog meer worden, als het aan de beweging ligt. Om die reden verzorgt het kalifaat buslijnen, zet het markten op touw zet en voorziet het huizen van stroom – alles om zich als het beloofde land neer te zetten. Hoe ver dat gaat blijkt wel uit een propagandafilmpje, waarin de oprichting van een IS-pretpark feestelijk wordt gevierd.
https://www.youtube.com/watch?v=e6YOcdBEGe0
Het leven voor de Syriërs op IS-grondgebied is geen feestje, maar biedt in elk geval een beetje zekerheid. Strenge straffen, onberekenbare voorzieningen en torenhoge werkloosheid zijn zorgen waar de inwoners van Douma die voor hun leven vrezen van zullen dromen.
Zo ontspoord is Syrië nu dat het leven onder IS voor grote groepen de minst slechte optie is geworden. Duidelijker kan het failliet van het Assad-regime niet worden.
En nu? Met een dienstplicht en steun uit het buitenland hoopt Assad het tij te kunnen keren. Een einde aan deze oorlog komt daarmee niet dichterbij. Meer geweld betekent immers dat straks nóg meer mensen het conflict ingezogen zullen worden. “Als de [regerings]milities komen, pakken we de wapens op en zullen we vechten,” kondigde een Irakees in IS-gebied alvast aan tegenover The New York Times. “Niet omdat we ISIS zijn, maar omdat ze ons anders allemaal zullen vermoorden.”
