Er zijn veel complexe producten in de financiële markt en niet iedereen kan de complexiteit van deze producten bevatten. Als je naar de dokter gaat en een antibioticum meekrijgt, zal ook niet iedereen de scheikundige formule achter dit medicijn kunnen doorgronden of alle bijwerkingen kennen. Dat hoeft ook niet want daarvoor ben je immers bij een dokter die ervoor heeft gestudeerd. Stel je bent ondernemer en je hebt een renterisico vanwege toekomstige financieringsbehoefte en je komt bij een adviseur en deze dokter schrijft je een renteswap voor? Wat is dat eigenlijk? Begeef je je dan op glad ijs?
Een renteswap is een rente-ruil-contract met een bank voor een bepaalde tijd, bijvoorbeeld 10 jaar. Als onderdeel van deze afspraak betaal je elk jaar gedurende de looptijd een vaste rente – zeg even 5% – en ontvang je een variabele rente van dat moment. Als de rente in de toekomst stijgt dan zit je goed. Je betaalt namelijk tien jaar lang de 5% rente en ontvangt de variabele rente van dat moment. Wanneer er een financieringsbehoefte ontstaat, sluit je dan een lening af met variabele rente. De lening en de swap tezamen zorgen ervoor dat je zowel variabel ontvangt (de swap) als variabel betaalt (de lening) en een vast rente percentage betaalt (de swap). Alles bij elkaar opgeteld betaal je dus altijd 5% vaste rente voor je toekomstige financiering. Eigenlijk is het een mooi product, want stel je bent van mening dat de rentestand aantrekkelijk is, maar je financieringsbehoefte ligt pas in de toekomst, dan sluit je een renteswap af en je bent verzekerd van deze aantrekkelijke rente voor het moment in de toekomst wanneer je een nieuwe lening wilt afsluiten. Een soort verzekeringspremie voor aantrekkelijke rente zou je kunnen zeggen.
De ondernemer die met het blije bezit van de renteswap de rente ziet stijgen, is verzekerd van zijn aantrekkelijk gevonden rentestand van 5%. Al gaat de rente naar 10%, hij kan in combinatie met de swap vertrouwen op een kostprijs voor zijn financiering van 5% vast. Echter, de onderneming die met de renteswap op zak de rente ziet dalen is minder gelukkig. Zijn timing is immers slecht; hij had een lagere rentestand kunnen vastpinnen. Maar er is meer aan de hand. De waarde van deze renteswap is als de rente daalt negatief. Tot einde van de looptijd van de swap kan je alle rentestromen bij elkaar optellen en dan kom je in combinatie met de afgesloten lening op jouw vastgepinde rente van 5%. Maar de bank die met jou de renteswap heeft afgesloten waardeert de swap standalone. En de waarde van de swap is negatief als de rente lager staat. Het gevolg van deze negatieve waarde is dat de klant margin moet storten als onderpand voor de negatieve waarde van de swap.
Door de enorme daling de van de rente de laatste jaren is het peil ver beneden de 5% gedaald. Daarmee kan iedereen die de 5% heeft vastgepind als aantrekkelijk, een beroerde timing worden verweten. Maar ach, niemand heeft een glazen bol. Echter wat veel pijn doet is de verplichting om de negatieve waarde – eigenlijk het opportunity verlies van de slechte rentetiming – verplicht bij te storten als onderpand bij de bank. Dat hadden velen niet zien aankomen. Deze bedragen liepen zo hoog op dat menig swap-eigenaar moeite had dit bedrag op te hoesten.
Nu rijst de vraag of de aanbieder van de renteswap genoeg duidelijk heeft gemaakt aan de ondernemer dat er margin-calls in de toekomst kunnen komen. En dat deze behoorlijk in de papieren kunnen lopen. Als blijkt dat de banken niet voldoende met zorg hebben gehandeld bij de advisering en de verkoop van deze producten, dan bestaat de kans dat de schade succesvol op de banken kan worden verhaald. Wordt dan zo’n afgesloten renteswap contract tussen de ondernemer en de bank vernietigd, dan zadelt dat de bank op met een behoorlijke strop.
In de bepaling of de zorgplicht voldoende is gehanteerd, is het onder meer van belang in hoeverre de partijen deze producten kunnen doorgronden. Zowel bij de banken als bij de grotere klanten lopen vaak professionals rond die goed in staat zijn dergelijke producten en de consequenties daarvan te begrijpen. Bij kleinere ondernemingen is de vraag of dergelijke expertise aanwezig is. Het product renteswap wordt al decennia lang veelvuldig ingezet voor het managen van renterisico’s. Dus met het product is weinig mis. Echter als de gebruiker van het product niet exact weet hoe het werkt, begeeft hij zich op glad ijs. Op dat gladde ijs glijden onwetenden uit en vallen hard.
Overigens als het blijkt dat swapcontracten door gebrek aan kennis bij de klant worden ontbonden, dan zet dat een streep door de margincalls en worden de ondernemers schadeloos gesteld. Bovendien wordt ook de destijds als aantrekkelijk bestempelde financieringsrente van 5% doorgehaald. Deze wordt verruild voor een nieuw percentage van de huidige rente dicht bij de 1%. En dat is natuurlijk mooi als je een financiering aangaat.
