De kleintjes zijn altijd de lul. Of het nu op het schoolplein is, of in het openbaar bestuur. Gemeenten moeten conglomeraties worden van minimaal honderdduizend inwoners groot (heeft u de geweldige column van Bert Wagendorp al gelezen?). En ook ‘s lands provincies moeten opschalen, want groter is beter. En efficiënter, of zo. Daar komen nu ook de kleine scholen bij. Dood aan de kleintjes!
In het rapport “Grenzen aan Kleine Scholen” (PDF) adviseert de Onderwijsraad staatssecretaris Dekker om de ondergrens voor het voortbestaan van een basisschool te verhogen van 23 leerlingen naar 100. Dit betekent voor een groot aantal scholen in kleine dorpjes en scholen die werken vanuit een relatief kleine levensovertuiging dat zij op termijn zullen moeten verdwijnen.
De Onderwijsraad heeft twee redenen om dit te adviseren. Ten eerste bepleit de Raad dat het te duur is. Letterlijk schrijven zij: “De kosten voor onderwijs op kleine scholen zijn hoger zonder dat daar meer kwaliteit tegenover staat.” Joh. Echt? Het meest simpele bedrijfskundig sommetje stelt: (vaste kosten + (variabele kosten x aantal eenheden)) / aantal eenheden = kosten per eenheid. Lees eenheden als leerlingen, en je begrijpt dat het onderwijs op een kleine school duurder is. Ik gok zomaar dat de ambulancedienst in een krimpgebied per ritje ook duurder is, net zoals het overeind houden van een dijk per inwoner die zich daardoor beschermd weet of de kosten voor het afgeven van een nieuw paspoort.
Welke taak van de staat je ook neemt, de kosten zullen hoger zijn in gebieden met minder inwoners. Dat is echt geen rocket science.
Goed, dan over naar het tweede argument van de Onderwijsraad: de kwaliteit staat onder druk. “De effecten van een zwakke leraar zijn veel groter op een kleine school” aldus de Raad. U vraagt zich waarschijnlijk af: wat doet die zwakke leerkracht op die basisschool? Of misschien: wat hebben zwakke leerkrachten überhaupt te zoeken op enige basisschool? Die vraag heb ik ook. Daarnaast zijn er op kleine scholen volgens de Onderwijsraad minder mogelijkheden om taken te verdelen en te professionaliseren. Op een kleine school is er minder ondersteunend personeel: minder kleine of grote zorgteams, rekenspecialisten, taalspecialisten of cultuurspecialisten. Dat is waar. Maar de vlucht naar groter blijkt in het onderwijs bovenal een manier om onkunde te verbloemen.
Eigenlijk leidt het advies van de Onderwijsraad maar tot één conclusie: willen wij kleine scholen behouden dan moet de kwaliteit van de leerkrachten bij die scholen omhoog. Oftewel: hoe kleiner de school is, hoe groter de leerkracht moet zijn.
De Onderwijsraad komt niet tot die conclusie maar zoekt het in de bekende reflex die ons land al jaren in zijn greep houdt: het eindeloos compliceren van processen en het bouwen van ondersteuningslaag na ondersteuningslaag. De incompetentie van de één, moet tenslotte worden opgevangen door de ander. Wiens incompetentie weet moet worden opgevangen door… Enfin, u begrijpt het. Het moet ook allemaal groter. Ja, alles moet groter. Want de complexiteit van de processen vraagt daarom, zegt men dan.
Dit is exact dezelfde reden waarom gemeenten groter moeten worden. Volgens Haagse politici kunnen zij ‘de complexiteit van de huidige samenleving niet meer aan’. Wat u hier natuurlijk moet lezen is: wij in Den Haag doen aan decentralisatie. Dan schrijven we heel precies voor wat een gemeente moet doen en geven ze vervolgens een beetje geld. Omdat wij vinden dat lagere bestuurslagen zo incompetent zijn als de neten, vragen wij hen vervolgens om iedere stap die zij nemen minutieus te beschrijven. En die kleine gemeenten hebben gewoonweg niet het geld of de tijd om iedere week twee kruiwagens met papier naar Den Haag te sturen. Dus daarom moeten zij fuseren. Want dat is efficiënter. Of zo.
Datzelfde geldt voor kleine scholen. Politici sturen graag. Maar zij sturen niet waarop zij zouden moeten sturen: de kwaliteit van de individuele leerkracht. In tegenstelling: zij sturen op processen die zij steeds ingewikkelder maken om maar niet te hoeven sturen op de kwaliteit van de individuele leerkracht. En de Onderwijsraad bevestigt hun gelijk.
Kleine scholen zijn essentieel om dorpen levend te houden, om van een dorp meer te maken dan een rij woningen. Zonder kleine scholen veranderen de dorpen van Nederland zonder uitzondering in recreatieparken voor vergrijzend Nederland.
De staat moet het schild zijn van dat wat klein, weerloos en waardevol is: bescherm onze kleine scholen en geef hen de leerkrachten die zij verdienen.
