De zorg voor ouderen en chronisch zieken verbeteren en betaalbaar houden; dat is de opgave waar we in Nederland voor staan. Door de vergrijzing, de economische crisis en gewijzigde voorkeuren van burgers is doorgaan op dezelfde weg niet wenselijk en niet mogelijk. Het is niet wenselijk omdat burgers meer zeggenschap willen over de zorg en ondersteuning die zij krijgen. En het is niet mogelijk omdat de AWBZ bij ongewijzigd beleid onbetaalbaar lijkt te worden. Door de enorme politieke nadruk op kostenbesparingen is tot nu toe gekozen voor eendimensionale oplossingen, zoals verhogen eigen bijdrage, doelmatigheidskortingen, schrappen van voorzieningen, e.d., terwijl een integraal samenhangend pakket nodig. Uitgekeken werd dan ook naar de strategische agenda van de bewindslieden van het ministerie van VWS.
De titel van de agenda, ‘van systemen naar mensen’ is veelbelovend. Evenals de tweede alinea in de aanbiedingsbrief aan de Voorzitter van de Tweede Kamer: “de kern van de hervormingen in de zorg is dat wij een omslag willen maken van het denken in systemen naar het denken in mensen. Er zijn niet alleen grote verschillen tussen mensen in termen van gezondheid maar ook in hun sociale omgeving en de mate waarin zij in staat zijn zelf hun leven in te richten” (einde citaat).
De bewindslieden willen de langdurige zorg en ondersteuning anders organiseren, door de zorg dichtbij de mensen te brengen. Zo veel mogelijk thuis en dicht in de buurt. Eerst kijken wat mensen zelf kunnen en hoe hun omgeving daarbij kan ondersteunen. Wanneer meer ondersteuning nodig is moeten gemeentelijke voorzieningen een uitkomst brengen. Pas daarna komt de verzekerde zorg. Om dit te bevorderen krijgen gemeenten meer middelen en vrijheid en worden landelijk verzekerde rechten (AWBZ) omgezet in een gemeentelijke voorziening(WMO). Voor de burger vervalt hierdoor het recht op zorg. Door het geheel van maatregelen in de langdurige zorg en ondersteuning wordt ca. 3,5 miljard euro bezuinigd.
De overheveling van de langdurige zorg naar de WMO en de gemeenten is een systeem- en stelsel wijziging. Of deze wijziging leidt tot een verbetering moeten we maar afwachten. De ervaringen met Hulp bij het huishouden bewijzen vooralsnog niet de juistheid van deze hypothese. Volgens de strategische agenda blijven gemeenten afspraken maken met de aanbieders. Burgers en cliënten hebben in het beste geval inspraak op het niveau van cliëntenorganisaties, wmo raden e.d. Deze organisaties hebben echter niets te zeggen. Gemeenten bepalen, waarbij een willekeur in het beleid van gemeenten zal ontstaan. Of met deze systeem- en stelselwijziging de mens centraal komt te staan valt te betwijfelen
We willen allemaal een gezondheidzorg die de mens centraal stelt en niet het systeem. Echter de maatregelen in het regeerakkoord en de gezamenlijke agenda van de bewindslieden van VWS staan hier haaks op. Ze stellen de mens niet centraal. De beleidsvoornemens en maatregelen betreffen een herordening van bestaande systemen. Bovendien maken de verschillende maatregelen het systeem nog ingewikkelder en meer bureaucratisch en frustreren zij de gewenste beweging naar meer zorg thuis.
De cliënt zelf en niet anonieme instanties zoals de overheid, politieke bestuurders en beleidsmakers of verzekeraars, bepalen wat goede zorg is. De cliënt bepaalt wie aan hem/haar zorg levert en of hij daar tevreden over is of niet. De cliënt kan dat alleen doen als hij ook zeggenschap en bestedingsmacht heeft over zijn zorgbudget. Door deze keuze bij de cliënt te leggen kan enorm worden bespaard op de zorg. (Actiz, de brancheorganisatie van zorgondernemers, heeft berekend dat het gaat om een bedrag tussen de 2 en 3 miljard euro) Zorgaanbieders moeten echt maatwerk gaan leveren en het bestaande bureaucratische circus, dat de zorg teistert, gaat ten onder. Geen verschillende financieringsstromen, geen dure aanbestedingen, geen hoge uitvoeringskosten door gemeenten, geen ingewikkelde verantwoording- en toezichtsystemen en veel minder administratieve lasten. Deze fundamentele stap verandert het bestaande aanbodgericht systeem in daadwerkelijk mensgerichte zorg. Actiz, cliëntenorganisaties en ouderenbonden hebben hiertoe een voorstel ingediend. De bewindslieden hebben dit niet overgenomen.
Mogelijke oorzaak is de wetmatigheid van bureaucratie die stelt dat bureaucratie erop gericht is zichzelf te versterken en in stand te houden. Je moet als bewindlieden wel heel sterk in je schoenen staan om dit te durven doorbreken.
Leo van Erp is schrijver van het boek “op zoek naar een mens, verhalen over ouderen en zorg” en voorzitter Raad van Bestuur Regionale Stichting Zorgcentra de Kempen
