“Wie schrijft, bepaalt”, zou je denken als het gaat om een auteur en zijn werk. In vertalingen kan wel eens een enkele nuance wegvallen, maar over het algemeen wordt aangenomen dat in de originele tekst geen aanpassingen worden gedaan. Dit is echter niet het geval in Amerika, waar 100 jaar na zijn dood, twee boeken van Mark Twain een kleine doch essentiële verandering hebben ondergaan. Het woord ‘nigger’ is in de boeken Adventures of Huckleberry Finn en The Adventures of Tom Sawyer vervangen door het woord ‘slave’ vanuit het argument dat het als racistisch beschouwde ‘nigger’ lezers ervan weerhoudt de boek te lezen. Een pseudo-argument.
Boeken pas je namelijk niet aan, ook niet vanuit de ogenschijnlijk ‘goede bedoeling’ om het boek leesbaar te houden. Historische boeken, hoe fictief ook, hebben namelijk meer dan alleen een fictieve inhoud; ze geven ons ook een inkijk in een tijdsgeest, die in dit geval bestond uit het gebruik van het woord ‘nigger’. Ga je eenmaal op deze tour, dan raak je op een glijdende schaal waarin je bezig bent je eigen geschiedenis te veranderen. Het ‘Ministerie van Waarheid’ uit 1984 komt zo wel erg dichtbij. In plaats van lering te trekken uit oudere boeken moffel je zo de rauwe randjes weg, om het boek maar te doen voorkomen als iets waar wij achter kunnen staan. Dat is niet waar literatuur voor is bedoeld.
Glijden
Daarnaast is deze actie een vervolg op de hedendaagse spasme om woorden die een negatieve connotatie te hebben te verhullen met de mantel der liefde, met eufemismen. In het Nederlands zijn we al in krantenartikelen van ‘steuntrekkers’ naar ‘uitkeringsgerechtigden’ gegaan om vervolgens zelfs in sommige artikelen het woord ‘anders-actieven’ aan te treffen. De glijdende schaal is dus al aan het glijden, want voor elk woord dat een negatieve connotatie heeft is men op zoek naar een ander woord totdat dat woord ook weer een slechte naam krijgt.
Wie in dit soort spiralen terecht raakt wordt vanzelf lichtgeraakt en daarom ook vind ik het zo walgelijk om in Amerika gekuiste schoolversies te maken van Mark Twains boeken. Wat je moet doen in de scholen is uitleggen waar het woord ‘nigger’ vandaan komt, wat voor implicaties het in de tijd van schrijven had en wat voor implicaties het woord nu heeft. Geef uitleg, maar confronteer ze wel met hoe het geschreven is. Alleen dan krijg je weerbare mensen die niet bij elk woord dat ze negatief in de oren klinkt in een defensieve reflex vol afschuw schieten.
Zelfbeschikking
Natuurlijk, elkaar aanspreken op vulgair taalgebruik is niet een slecht iets, zeker niet in de openbare ruimte waar we als mensen met elkaar om moeten gaan. Maar binnen de literatuur, de muziek, de kunsten is het een doodzonde om daar woorden te veranderen. Alan Gribben, de initiatiefnemer, mag niet de pretentie hebben dat hij het recht heeft om het werk van nota bene een dode auteur te veranderen, ook al gelooft hij dat hij Mark Twain daar geen kwaad mee doet. Een auteur heeft recht op zelfbeschikking op zijn eigen werk en is de enige die zijn werk kent zoals het gekend dient te worden. Wat de rest mag doen is interpreteren en uitleggen, maar niet veranderen. Gelukkig snapt Stephen Railton dat; binnenkort brengt hij de ongekuiste, originele versie opnieuw uit. Zoals het hoort.
Tim Wagemakers is fan van de boeken van Mark Twain, maar dan wel van het origineel en niet van een gekuiste versie, ook al scheelt het maar één woord.
