Gun bankiers die veel geld verdienen voor hun bank een ruime bonus, maar leg ze ook een straffe malus op als het onverhoopt fout afloopt. Dat is effectiever om onverantwoorde financiële risico’s voor de samenleving te beperken dan de huidige discussie over het beperken van bonussen. Pas als bankiers persoonlijk de financiële pijn voelen van risicovolle transacties zullen ze terughoudender worden met het nemen van risico’s met andermans geld.
In goede tijden laten bankiers van het type Rijkman Groenink en Sjoerd van Keulen zich maar wat graag aanleunen dat ze eigenlijk ondernemers zijn, die dienovereenkomstig behoren te worden beloond. Wie veel geld verdient voor een bank, en zeker degene die aan de top staat, gaat zich kennelijk inbeelden dat hij niet langer een gewone werknemer of slechts een ingehuurde directeur is maar een echte ondernemer. Terwijl het toch gaat om mensen die geen enkel persoonlijk financieel risico lopen, iets wat nu juist kenmerkend is voor echte ondernemers.
Van bonussen zouden perverse prikkels uitgaan en daarom is de gedachte dat die beperkt moeten worden. Deze maatschappelijke discussie en de politiek besluitvorming is onzinnig en slaat de plank mis. Immers, blijkt een deal succesvol te zijn dan is de bonus verdiend, en gaat een deal fout dan is de bank – en uiteindelijk de samenleving – degene die het verlies lijdt, niet de bankier zelf.
Of die bonus nu een ton of een miljoen euro bedraagt doet er principieel niet zoveel toe. Net zo min of die bonus ineens dan wel in delen over een periode van bijvoorbeeld vijf jaar wordt uitgekeerd. Niet geschoten is immers altijd mis zal de individuele bankier redeneren: beter de kans dat een bonus niet of slechts gedeeltelijk wordt uitgekeerd dan de zekerheid van helemaal geen bonus omdat hij enigszins terughoudend was met het nemen van risico’s. Wie veel heil verwacht van het beperken van bonussen kijkt niet verder dan zijn neus lang is.
De idee dat de overheid op termijn in staat is om op een evenwichtige manier te bepalen wie in de particuliere sector voor welk soort werk welke beloning mag ontvangen is als beginsel van maatschappelijke ordening met de val het communisme in 1989 ten grave gedragen.
Gaat de Europese Commissie straks ook bepalen welk soort lease auto bankiers mogen rijden, naar welke restaurants ze mogen gaan en hoeveel ze dan aan een diner mogen besteden? Ongetwijfeld een aanlokkelijk perspectief voor een neo-marxistische partij als de SP. Maar hoe imperfect het huidige systeem ook is, dat is nog geen reden om fouten uit de vorige eeuw nog eens dunnetjes over te doen.
Laten we niet doen alsof bonussen de bron van alle (financiële) kwaad zijn. Bonussen stimuleren en belonen maximale inzet van mensen. Dat is goed en moeten we behouden. Peter Verhaar constateert terecht dat het debat niet moet gaan over de hoogte van de bonus maar over de voorwaarden van toekenning ervan.
Het echte probleem is evenwel dat bankiers er tot op heden in slagen de risico’s van hun activiteiten op de samenleving af te wentelen. Als er winst gemaakt wordt, wordt dat geld verdeeld onder bankiers en aandeelhouders. Verlies daarentegen komt – uiteindelijk – voor rekening van de samenleving.
Ten aanzien van de vier grootste Nederlandse banken ABN Amro, Rabobank, ING en SNS Bank geldt dat deze systeembanken too big to fail worden geacht. De Nederlandse staat zal in het uiterste geval bijspringen ten behoeve van het voorbestaan van deze banken, wat er in essentie op neerkomt dat de Nederlandse samenleving zo nodig zal worden geruïneerd à la Ierland. Het is maar dat u het weet. Voor deze bankiers is hun werk – alle aangekondigde controles en toezicht ten spijt – dus echt een loterij zonder nieten geworden, een perverse situatie waar in de publieke discussie vrijwel volledig aan voorbij wordt gegaan.
Die vrijblijvendheid voor bankiers en aandeelhouders van met name deze systeembanken is onverteerbaar. Het is voor de samenleving van het grootste belang dat zij effectief in toom worden gehouden.
Het is gerechtvaardigd en noodzakelijk om aan bankiers bij financiële instellingen die too big to fail zijn een bijzonder systeem van rekening en verantwoording op te leggen. De samenleving betaalt straks immers de prijs als zij uit de bocht vliegen.
Dergelijke bankiers moeten in privé kunnen worden aangeslagen voor een deel van de verliezen die banken door hun toedoen lijden, bij voorkeur door middel van een wettelijke verplichting om 100% van het salaris (inclusief bonus) dat ze in de laatste drie jaar voor de bail out van een systeembank hebben verdiend terug te betalen.
Natuurlijk hebben de meeste bankiers persoonlijk niet genoeg geld om dergelijke bedragen onmiddellijk op te hoesten. Salaris en bonussen worden immers snel gespendeerd aan grote villa’s en luxe vakanties. En als een bank failliet zou gaan, dan is dat terug te vorderen geld natuurlijk ook maar een druppel op een gloeiende plaat.
Maar daar gaat het niet om: Banken laten een ondernemer die zijn verplichtingen niet meer kan nakomen ook niet met rust maar vragen diens faillissement aan. Zo’n echte ondernemer wordt daarmee door de bank geruïneerd en voor het leven getekend. Dat reële risico zorgt ervoor dat een echte ondernemer – één die zelf de consequenties van zijn keuzes en risico’s moet dragen – aanmerkelijk zorgvuldiger te werk gaat dan bankiers in het verleden hebben gedaan.
Dat perspectief moet er ook voor bankiers komen. Pas als zij het reële vooruitzicht hebben dat ze persoonlijk kunnen worden geruïneerd zullen ze echt goed gaan nadenken of bepaalde risico’s verantwoord zijn. Niet alleen een bonus, maar ook een malus moet verplicht in het beloning pakket van bankiers worden opgenomen.
Het is onwaarschijnlijk dat Sjoerd van Keulen en de commissarissen bij SNS Bank hun megalomane avontuur met Property Finance zouden hebben doorgedrukt als ieder van hen het reële risico had gelopen bij mislukking daarvan genoodzaakt te zijn in een huurhuisje in een achterstandswijk te gaan wonen.
Vermoedelijk zullen de meeste bankiers vriendelijk bedanken voor de heroïek van het ondernemerschap en hun persoonlijke claim op de bijbehorende beloning als dat betekent dat ze ook de daarmee gemoeide risico’s gaan lopen.
En als het dan toch misgaat is het voor de samenleving in ieder geval een stuk beter te verteren dan het beeld dat resteert van de redding van SNS Bank: Sjoerd van Keulen in zijn luxe villa in het buitenland terwijl op de bejaardenzorg en de minima moet worden bezuinigd om die bank te redden.
