“Camera’s waken over u en onze veiligheid” staat er op borden waarmee cameratoezicht zowel wordt aangekondigd als gelegitimeerd. Dat voelt vaak helemaal niet zo: het is een vorm van in de gaten gehouden worden die de meeste mensen onprettig vinden. Surveillance op het internet wordt vrijwel altijd negatief beschouwd: hoe waarborg je privacy, hoe zorg je dat ongewenste informatie verdwijnt, hoe voorkom je identiteitsfraude? Toch zitten er ook goede kanten aan surveillance. In Amerika zorgden Instagram en YouTube ervoor dat een afschuwelijke daad – die helaas veel te gangbaar is – niet ongestraft kon gaan.
We vinden het volkomen normaal dat ouders constant weten waar hun kleine kinderen zijn en wat ze doen. Mensen hebben elkaar altijd sterk op elkaar gelet, zo hebben we altijd in gemeenschappen geleefd. Het is manier om risico te verlagen. De anonimiteit van de grote stad is een heel recente uitvinding: daarvoor wist je heel veel van de mensen om je heen. Surveillance betekent iemand in de gaten houden. Dat kan je negatief uitleggen (to look at someone), maar ook positief (to look out for someone) in de vorm van zorgen voor iemand.
Vaak is het onduidelijk welke motieven de surveillant heeft. Neem deze jongen, laten we hem Dave noemen. Hij is footballplayer in een kleine Amerikaanse gemeenschap. Op een dronken avond zit hij samen met zijn teamgenoten Trent en Ma’lik in zijn auto. Er is ook een meisje bij, katjelam, laveloos. Trent trekt haar truitje omhoog en Dave filmt zo haar borsten. Trent vingert het meisje ook. Dave legt alles vast. Hij weet niet waarom, “because he was being stupid, not making the right choices” zegt hij later.
Ze gaan naar een ander feestje. Het meisje kan niet zelf lopen en moet steeds overgeven. Trent probeert haar hem te laten pijpen, maar ze reageert op niks. Er zijn meerdere mensen bij, waaronder Trents beste vriend die we Pete noemen. Ma’lik vingert het meisje, dat inmiddels naakt is en niet meer beweegt. Pete zegt tegen Ma’lik dat hij dit niet moet doen, dat hij beter wacht tot ze wakker is. Ma’lik zegt dat er niets aan de hand is. Pete neemt een foto van wat Ma’lik en Trent met het meisje doen. Later zegt hij dat hij wilde weten hoe het haar verging.
Dit zijn een paar van de gebeurtenissen in wat bekend is komen te staan als de Steubenville-verkrachtingszaak. De volgende dag wordt het meisje wakker en herinnert zich niets. Op sociale media wordt wel duidelijk wat er is gebeurd. Een foto op Instagram, een video op YouTube, opmerkingen op Twitter. Het meisje doet aangifte. De politie kan weinig: ze had al gedoucht. Na een week worden Trent en Ma’lik gearresteerd. Een duidelijke zaak, zo lijkt het. Maar het stadje is verdeeld. Trent en Ma’lik zijn de star football players. Niemand wil iets zeggen, iedereen houdt hen de hand boven het hoofd. De school zwijgt in alle toonaarden – die heeft te veel baat bij het beschermen van de daders. Een blogger blijft echter hardnekkig schrijven over de zaak. Het wordt opgepakt door de New York Times.
Deze week deed de rechter uitspraak en veroordeelde de jongens. De reacties die volgden waren schrikbarend (zie deze verzameltumblr). Ze laten zien hoe licht sommigen denken over het verkrachten van dronken meisjes. Vooral CNN kwam onder vuur te liggen omdat het sympathiseerde met de daders, ‘ijverige leerlingen’ en ‘fijne sporters’, wiens toekomst verwoest zou zijn door een bezopen feeks.
De Steubenville-verkrachtingszaak is smerig. De houding van de school, van de media en zelfs van de rechter wijzen op een diep zieke samenleving waarin het normaal gevonden wordt om een meisje als wegwerpvoorwerp te gebruiken. Uiteraard krijgen sociale media ook de zwarte piet. Zo zei de rechter uiterst opmerkelijk dat dit een waarschuwing was in “how you record things on social media that are so prevalent today” (in NY Times), oftewel: als je verkracht, doe het dan buiten zicht.
Dat is beangstigend. De daders betuigden in de rechtszaal alleen spijt dat ze dat ze foto’s hadden gemaakt en gefotografeerd waren. Ze hadden – kortom – spijt dat ze gepakt waren. Natuurlijk moet een trial-by-media voorkomen worden. Natuurlijk legt een foto of video nooit het hele verhaal vast. Maar in deze zaak is het kraakhelder: zonder sociale media waren Ma’lik en Trent nooit veroordeeld. Sociale media zijn daarmee de grote helden van de Steubenville-zaak. En misschien zijn de omstanders ook helden. Er wordt bij zulke zaken altijd geklaagd over de mensen die erbij waren en niets deden. Maar in dit geval deden de omstanders wel iets. Ze legden de gebeurtenissen vast, op foto’s en video’s die vervolgens hun weg vonden naar andere schoolgenoten en het internet.
Ingrijpen is altijd moeilijk. Het verloop van de gebeurtenissen laat de beklemmende hechtheid van Steubenville zien. Of de omstanders nu zuivere motieven hadden bij hun surveillance of niet, uiteindelijk hebben deze beelden ertoe geleid dat de daders veroordeeld zijn – daders die anders vrijuit waren gegaan wegens hun positie in de gemeenschap. Uiteindelijk hebben deze surveillanten toch voor het meisje gezorgd. Surveillance heeft deze verkrachting niet voorkomen. Maar de surveillance die sociale media mogelijk maken, heeft er wel voor gezorgd dat de daders gestraft konden worden.
