Als magneten spelen familieleden vaak een spel van aantrekken en afstoten. Van Waveren van het RO Theater biedt een fenomenaal relaas van de helse strijd en ondergang die dat tot gevolg kan hebben.
Vier zoons erven in 1930 ieder een deel van het bollen- en bietenimperium dat vader Theodoor van Waveren begin vorige eeuw in Hillegom opbouwde. Zoon Frank (Herman Gillis) is de wildste, onbetrouwbaarste en (dus) succesvolste zakenman van het kwartet: zijn Duitse bedrijf bloeit, mede dankzij collaboratie met de nazi’s. Zonder scrupules stuurt hij zijn Joodse vrouw Celestine (Faria Sorel) naar Nederland terug om onder te duiken en trouwt een ander.Dan heeft deze Frank van Waveren al aan de rand van een bankroet gestaan, waar oudste broer Tup (Jack Wouterse) hem van redt. In de oorlog gaat Tup zelf ten onder, en Frank laat hem – uiteraard – barsten.Een derde broer, Tom (Guido Pollemans) blijft wat in de schaduw van zijn oudere broers, maar geldt als de geniale marketingman, bekend geworden als oprichter van De Keukenhof. Hij kiest de kant van ‘slechterik’ Frank in diens conflict met de oudste, Tup. De vierde broer, Erlo (Nasrdin Dchar), krijgt de Amerikaanse tak van familie-imperium, maar zoekt verdieping van zijn ongewenste ondernemersleven met ondermeer de theorieën van Carl Jung.
Nog veel verder buiten de boot zal Guido van Waveren vallen. Hij is het nakomertje van Tup en de aan hem gekoppelde echtgenote van een andere rijke bollenboer, Lydie Scheltema (Sylvia Poorta). Is Tup behalve een goedzak ook een vernuftige excentriekeling, zijn vrouw ontpopt zich allengs meer tot een ‘raar wijf’, dat weliswaar bouwkundige werk verricht maar als would be kunstenaar weinig klaarspeelt. Machteloos ziet ze toe hoe Tup geleend geld van haar vader verspilt, en botviert haar macht in een symbiotische relatie met hun zoon. Ze neemt Guido in haar macht door hem na vier jaar van de lagere school te halen met de smoes van een hersenafwijking door een ongeluk. Dat wordt een ‘selffulfilling prophecy’; maatschappelijk doet Guido niets en wordt door moeder onderhouden. We zien de tot mislukken gedoemde jongeman zijn noodlot tegemoet gaan: een verdrinkingsdood in een Amsterdamse gracht als berooid zwerver. Alleen nog goed voor een sappige reportage op AT5 en een ‘cursiefje’ in de krant in 2006.
Dit bijzondere familieverhaal is aan de vergetelheid onttrokken toen cineast Wim van der Aar in 1996 bandrecordertapes van Guido van Waveren opdook op het Waterloopplein: 60 uur aan (telefoon)gesprekken en monologen waarin het bizarre leven van Guido en diens voorgeslacht voorbij trekt. Guido analyseert de totstandkoming van zijn mislukte leven. Van der Aar maakte er in 2012 een even ingetogen als spannende documentaire van, met veel van de geluidsopnames voorzien van fictief beeld: De Van Waveren Tapes. Die is nog te zien. Het noodlot van de Van Waverens vormt uiteraard een buitengewoon, dus dankbaar scenario van een familie in verval. In een twee uur durend enerverend stuk van drie aaneen gesmede bedrijven laat het RO Theater de familieleden verloren raken in, en van de bollenvelden. Ronduit schitterend vond ik de vertraagde beelden die de voortreffelijke acteurs neerzetten, bijvoorbeeld met het huwelijksfeest van Tup en Lydie.
Hoe knap is het dat het RO Theater het dichtbij weet te brengen bij families als de onze, waarbij niet zelden de spanningen heersen van afwisselen aantrekken en afstoten als van een magneet.
‘Familie is een onbegrijpelijk ding’ laat regisseur Alize Zandwijk bij aanvang zeggen en vervolgens dat de familie niet naar ‘zingeving’ zoekt. Paradoxaal is Van Waveren één grote zoektocht naar de zin van verbonden levens die in tragiek eindigen. Het toneelstuk is anders maar ook beter dan de documentaire, vind ik. (Met uitzondering van het levenseinde van Guido dat in de docu prachtig is verbeeld, maar het toneelstuk wat flauwtjes laat eindigen.) Zandwijk zet met tekstschrijvers, dramaturgen en decorbouwers een indringende en humoristische, tot de verbeelding sprekende ‘Van Waveren’ neer. Op de site Van Waveren is veel aardig materiaal voorhanden en uiteraard de speellijst. Vaak is het stuk dit jaar niet meer te zien, maar hopelijk keert het terug in 2016.
