Alsof het om de grootste onthullingen ging, reeg het Vara-programma gisteren een aantal bekende feiten aaneen tot een angstwekkend relaas over dataverzameling. Met ons als weerloze slachtoffers.
Zembla zond gisteren Data: het nieuwe goud uit. Het was het eerste deel, en hopelijk zijn de volgende delen beter. Zembla heeft in de loop van tien jaar vele fantastische onderzoeksprogramma’s afgeleverd en is terecht overladen met prijzen.
Maar het gaat ook wel eens mis. Dan verzandt de zucht om grootse onthullingen te brengen in een louter qua ronkende taal en vorm spectaculaire uitzending. Sluw monteren heet dit, en misschien aan deze vorm van manipulatie eens een onderzoekje wijden? Gisteren was er zo een. De ene open deur was nog niet dichtgeslagen, of de volgende werd geopend; maar het leek heel wat. Met als tragisch dieptepunt het binnenstappen bij het Amerikaanse datagigant Experian, met de eis om stante pede de directie te spreken. Pieter Storms’ Breekijzer revisited in Zembla.
De uitzending behelsde de schimmige internationale handel in surfdata die veelal worden verzameld met cookies. Deze informatie wordt gebruikt om surfers advertenties te tonen die gericht zijn op hun vermeende commerciële behoeften. Dat schaadt privacy, al heeft niemand enig idee in welke mate. Zembla omzeilde die vraag ook maar.
Deze praktijk duurt immers al twintig jaar. In 1997 heb ik er in Nederland voor het eerst tegen geageerd in een opinieverhaal in NRC. Een toen bekende internetondernemer ging ertegenin. Ieder deed een plas, alles bleef zoals het was. Ook strenge cookieregels in Europa, in Nederland nog een graadje strenger in wetgeving opgenomen, hebben aan de praktijk niets kunnen veranderen.
Het College Bescherming Persoonsgegevens meent een vingertje in de dijk te kunnen steken. Gisteren mocht haar baas, Jacob Kohnstamm, onweersproken pleiten voor zes keer zoveel budget. Maar het CBP onderneemt al decennia niets tegen internationale schimmige datahandel, ook niet in samenwerking met zusterorganisaties.
Niemand in de uitzending had het lef om het probleem bij de naam te noemen: wij surfers willen van alles en nog wat gratis genieten en betalen met reclame en sponsoring. Dat genieten we bij RTL en SBS op televisie en op internet bij Nu.nl, The Post Online, Facebook en Google. Data worden niet ineens nu in ‘goud’ veranderd zoals Zembla gretig noteerde, hun waarde neemt wel geleidelijk toe tot meer miljarden.
Over de prijs van privacy die wij zo onbenullig en grif betalen, schreef ik wat boeken: over Google, Facebook en tenslotte over de voordelen die we kopen met opgave van – vermeende? – privacy, zowel bij de overheden als commercieel.
We zouden bijvoorbeeld Google 2 cent per zoekopdracht moeten betalen en Facebook circa 20 euro per jaar om van reclame en onderliggend datagraaien verlost te worden. Betaling door gebruikers bieden deze bedrijven niet eens aan. Die profilering van klanten is immers voor de beurswaarde op lange termijn gunstiger. Tot een dienst instort, zoals Hyves en MySpace. Wie weet wat er daarna met de data gebeurde?
En zouden we echt gaan betalen? We kopen met het afstaan van privacy immers behalve – vaak vermeende – veiligheid nog vele andere voordelen. In de winkel betalen we een lagere prijs voor dat leuke T-shirt dankzij camera’s die ons aanhoudend vastleggen. En het verzet tegen tracering van het wifi-signaal van onze smartphone smelt zodra een op ons koopgedrag afgestemde aanbieding te halen valt. Economisch gedragsonderzoek, vooral van Alessandro Acquisti van Carnegie Mellon University, heeft al vaak aangetoond dat we onze privacy voortdurend inruilen voor materiële voordelen.
Terug naar Zembla. Dat bracht twee onthullinkjes: publieke organisaties als de Vara zelf en Amnesty zijn lid van de branchevereniging DDMA. Deze marketingclub deelt onderling kennis en lobbyt in Brussel voor vrije dataverzameling door internetbedrijven. Alsof het een criminele organisatie betreft, gingen de bazen van Amnesty en Vara door het stof in Zembla. De Vara deelt ook nog surfdata van de Zembla-site met een datahandelaar. (Overigens, in Brussel lobbyen behalve Facebook, Amazon, Philips, Unilever en de DDMA ook de Nederlandse universiteiten voor datavrijheid. Vanwege wetenschappelijk onderzoek. Dat gaat al jaren door, soms in vermomming, iedereen weet dat daar.)
Het tweede onthullinkje betrof de grootste datahandelaar, Experian. Zembla vroeg persoonlijke data op, waarop Experian Nederland conform de wettelijke plicht antwoord gaf. Maar veel te summier, zo was snel achterhaald. Dit bedrijf bundelt overigens data uit heel veel bronnen tot uitgebreide persoonsprofielen, van creditcards tot surfgegevens.
Grootste probleem van deze Zembla-uitzending was echter: geen enkele duiding hoe onze privacy dan wordt geschaad. Hoeveel last hebben we ervan? Of kunnen we er nog van krijgen? Dat is de kern? En als we dat weten en begrijpen (wederom: transparantie) , betalen we dan liever dan ‘gratis’ te googlen, facebooken, te whatsappen en de meninkjes van The Post Online te genieten? En in dit geval: krijg je de datahandel eronder? En het vullen en bundelen van databanken van de overheid die alsmaar ‘bigger’ datamolochen worden? Kortom, wat is in deze precies de privacyschending en welke prijs betalen we ervoor?
