‘Hedendaagse kunst’ is een bundeling van de meest hout snijdende meningen over wat de term betekent. Of die meningen daadwerkelijk hout snijden wordt bepaald door te controleren of ze niet te zeer verouderd zijn of dat ze de toekomst van de kunst niet voorspellen met al te wankele argumenten.
Kortom, echte hedendaagse kunst is niet zichtbaar, het is een abstract begrip dat vooral bestaat in de interactie tussen gerenommeerde culturele instituten en die van een handjevol ‘toonaangevende’ kunstenaars, in de volksmond ook wel de ‘kunstwereld’ genoemd. Hedendaagse kunst is dus niet, zoals wel eens gedacht wordt, te bekijken in een museum.
Ondertussen staan door gans het land galerieën propvol doeken van allerlei formaat (zowel qua afmetingen als kwaliteit) en hangt boven iedere Hollandse bank wel een veld vol klaprozen geschilderd met ‘vegerige’ toets. Blijkbaar trekt het gewone volk zich er niets van aan dat wat er bij hen aan de wand hangt weinig met hedendaagse kunst te maken heeft.
Maar het is geen ‘lak aan de regels’ dat de Ikea-bezoeker, die toch Nederlands grootste kunstkoper is, heeft, het is vooral een gebrek aan kennis op dit gebied. Ter voorbeeld, de meeste mensen zullen de Zonnebloemen van Van Gogh evenveel artistieke waarde toedichten als Torino’s Zigeunerin met rode hoofddoek.
Waar kunstenaars in vroeger tijden nog voor verwarring zorgden is de rol die kunst in de huidige maatschappij nog speelt dusdanig versoberd dat de kunstsector zich noodgedwongen terug trok in zichzelf. Of de kunstsector is in zichzelf gekeerd geraakt waarop de rol van kunst in de maatschappij versoberde, het laatste klinkt meer plausibel.
Ik doel daarmee niet op afwezigheid van kunst in de publieke ruimte, want ieder Hollands plein en publiek gebouw is er rijk mee versierd, maar op de rol van kunst die dienend is geworden, door het publiek vooral te behagen en geen lastige vragen te stellen.
Aan de kunstenaar de taak de heersende trend te doorbreken, terwijl hij inmiddels een pittig identiteitsprobleem heeft. De Nederlandse mentaliteit wordt gekenmerkt door individualisme, de kunstenaar is in zijn eigenzinnige expressiedrang geen bijzonderheid meer.
En door de razendsnelle opkomst van internet in het toch tamelijk nabije verleden en de even razendsnelle opkomst van de mobiele telefonie, moet de kunstenaar inmiddels van goeden huize komen wil hij met zijn beelden voor ontzetting zorgen bij de kijker. Kunstenaars zullen zichzelf moeten heruitvinden, opnieuw plaats moeten bepalen.
De hedendaagse kunstenaar trekt zijn handen af van maatschappelijke discussies, modern-klassiek componist Cornelis de Bondt, die al zijn partituren terug trok omdat hij een afkeer had van hoe er in Nederland met kunst wordt om gegaan, illustreert dit treffend.
Volgens De Bondt valt kunst, oftewel de kunstenaar, hierin niets te verwijten, terwijl juist de kunstenaar als enige verantwoordelijkheid draagt. Het is die slachtofferrol waar de kunstenaar afstand van moet nemen om niet langer trendvolger te zijn, eerder trendmaker.
Tot mijn geluk heb ik altijd vrij negatieve reacties gehad op mijn beeldend werk, op mijn eindexamenexpositie liep een mevrouw de ruimte binnen die direct haar handen voor haar ogen sloeg en uitschreeuwde: “Oh nee, dit vind ik zo beklemmend, ik kan het niet aan!”.
Het is het grootste compliment dat ik ooit kreeg van mijn publiek, dat ik schilderijen van nazi-kopstukken exposeer in een stadscafé vind ook niet iedereen leuk, maar de uitspraak van die mevrouw blijft toch het meest ontroeren.
Het beeld waarmee de kunstenaar iets over zichzelf verteld of over de wereld om hem heen met het doel de kijker deelgenoot te maken, aan zich te binden door de intensiteit of schoonheid van zijn werk volstaat niet meer. Slechts een stel intrigerende beelden, daar kan een kunstenaar heden ten dage niet mee voor de dag komen, zoiets kan men nu zelf met programma’s als Instagram gemakkelijk in elkaar prutsen.
Als de kunstenaar de bescheiden rol die zijn werk in de huidige maatschappij nog inneemt wil vergroten moet hij voor reuring zorgen, tegenstellingen benadrukken en opzettelijk botsingen uitlokken. Om het publiek er aan te herinneren dat de ware kunstenaar niet slechts bestaat om te behagen tegen betaling, alsof hij een goedkope attractie zou zijn, of zoals De Bondt het noemt: een afwerkhoertje, maar dat hij bestaat om de sokkel onder het versteende beeld van kunst weg te slaan.
