GroenLinks is een pro-Europese partij. Als zo’n partij een debat over de EU organiseert heeft dat zo zijn beperkingen: er is vooral ruimte voor het eurofiele geluid. Dit is dinsdagavond goed te merken als er in De Balie gepraat wordt over ‘Nederland als gidsland’: de enige EU-criticus die hier is uitgenodigd is Elsevier-columnist Arend-Jan Boekestijn. Maar hard-core euroscepticus is hij niet: hij wil de EU ‘redden’ vanwege de interne markt. Geen spreker die bij dit GroenLinks-debat onomwonden zegt dat Nederland de EU moet verlaten en dat de nationale soevereiniteit in ere moet worden hersteld.
Dat maakt een debat over de EU op voorhand eenzijdig. Laurens-Jan Brinkhorst mag vertellen over zijn Europese idealen, een mevrouw van de linkse onderzoeksorganisatie SOMO mag vertellen dat er een internationaal, progressief belastingstelsel moet komen en NRC-correspondent Caroline de Gruyter mag vertellen dat politici niet eerlijk zijn over de EU. Als klap op de vuurpijl is de fractievoorzitter van de Groenen uit het Europees Parlement aanwezig – Philippe Lamberts – die eveneens een groot aantal Europese idealen mag opsommen.
Zo is dit debat een opeenstapeling van Europese idealen met een vleugje milde kritiek. Boekestijn zegt dat de EU er een bende van heeft gemaakt bij de euro en bij Schengen. Hij vindt dat politici daar hun excuses voor moeten aanbieden. Het is een van de weinige referenties deze avond aan de relatie tussen burgers en het EU-project. De EU gaat hier niet over de wensen van burgers, maar over geopolitiek: alle voorstellen en ideeën over ‘Nederland als gidsland’ refereren aan machtsrelaties tussen landen waarop eventueel ingespeeld moet worden. Meer keuzes zijn er niet.
Dit wordt mooi geïllustreerd door het Nederlandse voorzitterschap van de Europese Raad per 1 januari aanstaande. Dit is kennelijk volgens GroenLinks het moment om ‘gidsland’ te zijn. Een filmpje refereert aan de grote plannen voor een politieke unie waarmee Lubbers 25 jaar geleden bakzeil haalde. Bij het huidige voorzitterschap is voor zulke grote visioenen geen plaats: procedures liggen vast en het voorzitterschap is vooral ambtelijk. Er zijn dus weinig mogelijkheden voor Nederland nieuwe zaken op de agenda te zetten of de koers van de EU te veranderen.
De discussie spitst zich daarom toe op de vraag wat Nederland wel kan doen. Er komen twee suggesties boven: Ard van der Steur zou de vluchtelingenproblemen kunnen aanpakken en ten tweede zou een Brexit – een uittreden van Groot-Brittannië – voorkomen moeten worden. Deze suggesties zijn aanleiding voor technische discussie: de vluchtelingenproblematiek staat al op de agenda dus daar kan Nederland niets extra’s aan doen. De Brexit is niet in het Nederlands belang en dus moet alles erop gericht zijn die te voorkomen.
Nederland kan volgens Boekestijn in de EU alleen verschil maken als Duitsland en Frankrijk het met elkaar eens zijn. Dat zou altijd al zo geweest zijn. Dit is ook de reden waarom een Brexit slecht is voor Nederland: in de EU zou het krachtenspel totaal veranderen en de kans dat Nederland dan minder invloed overhoudt is groot. De Gruyter komt met het verhaal dat Nederland altijd de Duitse positie kiest omdat het onze belangrijkste handelspartner is. En dus is er eigenlijk helemaal geen sprake van een afzonderlijke Nederlandse positie.
In deze discussie over het voorzitterschap wordt geen moment gerefereerd aan wensen van burgers over de agenda van de EU. Die wensen zijn in de context van het voorzitterschap – met de smalle politieke marges – geheel irrelevant, vertrouwt een aanwezige me toe. De wensen van burgers over de Nederlandse prioriteiten doen er niet toe en maken de situatie alleen maar nodeloos ingewikkeld. Negeren dus.
We leren vandaag iets essentieels: geopolitiek bestaat en daarom zijn er in de EU bijna geen keuzes. Frankrijk en Duitsland moeten het eens zijn, wat Nederlandse burgers of politici vinden maakt eigenlijk niet uit. Wat Merkel vindt is belangrijk want Nederland volgt haar gewoon, ongeacht of Nederlandse burgers en politici eigenlijk iets totaal anders willen. Geopolitiek inderdaad. Of u nu eurofiel of eurokritisch bent, geopolitiek is in de praktijk altijd doorslaggevend.
Het blijft alleen opvallend dat geopolitiek altijd een argument is voor meer EU en nooit voor minder.
Dit jaar doet Chris Aalberts onder de titel Bruslog – Brusselse logica – verslag van Europese politiek in Brussel, in Den Haag en in het land. Voor zijn verslaggeving is ook jouw financiële steun essentieel.
