De Amerikaanse president Barack Obama gaf vannacht zijn zevende, en tegelijkertijd laatste, State of the Union (SOTU) speech. In deze jaarlijkse toespraak (elke laatste dinsdag van januari) richt de president zich tot de leden van het Amerikaanse Congres (de wetgevende macht, bestaande uit het Huis van Afgevaardigden en de Senaat) om de staat van het land toe te lichten.
Eigenlijk een soort van Prinsjesdag, maar dan zonder de ietwat-stijve partijpolitieke borrels op uitnodiging, de hysterische hoedjes, de koloniale koetsen en allerhande typische Europese protserige prullaria. SOTU-avond wordt doorgebracht in de kroeg waar men zich weken van te voren kan inschrijven voor een ouderwets potje SOTU-bingo en allerhande drinking games. Veel politieke junkies treffen elkaar ook thuis op de typisch Amerikaanse potluck. Uiteraard, zoals dat altijd gaat met politiek, is er ook een overgrote meerderheid die het zal jeuken: de afgelopen twintig jaar kijken ongeveer 42 van de 511 miljoen Amerikanen naar de SOTU.
In zijn eerste SOTU beloofde Obama om de Amerikaanse troepen terug te trekken uit Irak en de oorlog met Afghanistan te beëindigen. Anno 2016 zal hij moeten toegeven deze doelstellingen niet te hebben gehaald: in Irak zijn er juist opnieuw Amerikaanse troepen uitgezonden om de luchtaanvallen tegen ISIS op te kunnen schroeven, en in Afghanistan moest hij terugkomen op het eerdere plan om de resterende 9.800 manschappen naar huis te halen. En dan hebben wij het nog niet eens gehad over zijn allereerste hope and change–belofte die bestond uit het sluiten van Guantanamo Bay. Kortom: al zijn belangrijkste verkiezingsbeloftes, en dus ook onderwerpen van zijn eerste SOTU, strandden al snel in de realiteit van bloederig woestijnzand.
En dat is vervelend, want traditioneel gezien zijn SOTU-speeches vooral bedoeld om het patriottistische Muricah-gevoel op peil te houden en lekker weg te kruipen onder die beschermende vleugels van de Amerikaanse adelaar. Het opvijzelen van het nationale moraal is zeker van belang wanneer het een laatste speech betreft. Vannacht was het toch de laatste kans om de regie te pakken en de presidentiële politieke nalatenschap zeker te stellen door vooral veel overwinningen te claimen. Aan het Amerikaans Congres zal het in ieder geval niet gelegen hebben gelet op het ellenlange applaus waar Obama mee onthaald werd. Noord-Koreanen zijn na een partijcongres met minder eelt op de handen teruggekeerd. Deze laatste SOTU vertelde ons dus vooral hoe Obama graag herinnerd wilt worden.
Of vooral waar Obama graag niet aan herinnerd wilt worden. Zo trapt hij zijn speech af door te zeggen “I want to focus on the future, I want to focus on the next five years, ten years and beyond” en het woord change komt 20 maal voor in drie opeenvolgende alinea’s – maar het is (net zoals de Obama uit de eerste termijn) een Obama van beloftes. En hiermee, jammer genoeg, dus ook de eeuwige belofte die – zoals we na acht jaar weten – zichzelf nooit helemaal heeft waar gemaakt. Een conservatieve Fox-commentator zou het hier qua duiding wel voor gezien houden, maar hiermee doen wij Obama ook tekort. Er zijn namelijk wel degelijk een paar politieke prestaties waar hij terecht over mag opscheppen – en dat liet hij vannacht ook zeker niet na.
De aandacht werd namelijk voornamelijk gericht op de staat van de Amerikaanse economie: alle indicatoren zien er rooskleurig uit, en Vice.com berichtte gisteravond dat er afgelopen december alleen al 290.000 banen bij zijn gekomen. Ook heeft Obama een record gevestigd: 70 maanden lang zijn er banen bijgekomen in de private sector, en 2015 was het beste jaar van de 21e eeuw in termen van baancreatie. Terwijl Europa aan de overkant van de plas (ja, jullie ja) op het randje van economische depressie zweeft en het Chinese groeimodel ook niet zaligmakend blijkt te zijn, gaat het verdomd lekker in Amerika.
Uiteraard doen wij daar in Europa een beetje lacherig over, en vinden we dat patriottische gerol in de vlag al snel geraaskal wat thuishoort in een soundtrack van Team America – maar toch is het moeilijk niet mee te gaan in het idee dat misschien, héél misschien, die Amerikaanse can-do mentaliteit een rol speelt in hun economische positie (in plaats van de gunstige energie-prijzen). Uiteraard is het prachtige politieke retoriek wat appelleert aan de nationale mythe van Amerikaanse veerkracht en het rotsvaste vertrouwen en geloof in vooruitgang: “Sixty years ago, when the Russians beat us into space, we didn’t deny Sputnik was up there. We didn’t argue about the science, or shrink our research and development budget. We built a space program almost overnight, and twelve years later, we were walking on the moon. That spirit of discovery is in our DNA.” En dus, zo beloofde Obama, zal er per direct meer worden geïnvesteerd in medisch onderzoek: “let’s make America the country that cures cancer once and for all”. Fuck yeah!
Toch was er ook ruimte voor een serieuze noot: zo werd de one percent nog even zijlings genoemd, ongelijke betaling tussen man en vrouw, moeizame toetreding op de arbeidsmarkt voor jongeren, bizar hoge studiekosten- en daar bijbehorende schulden, maar vooral het aanwenden van nieuwe technologie om klimaatverandering te lijf te gaan –niet geheel ontoevallig de speerpunten van team Hillary. “We made progress, but we need to make more”, het is maar dat u het even weet. Hillary is de onbetwiste kroonprinses die de Obama-legacy moet gaan voortzetten.
Ook haalde Obama indirect uit naar de Republikeinse presidentskandidaat Trump en in mindere mate (maar waarschijnlijk eveneens) Ted Cruz: “When politicians insult Muslims, when a mosque is vandalized, or a kid bullied, that doesn’t make us safer. That’s not telling it like it is. It’s just wrong.” Uiteraard hielden de twee heren hun vingers maar even wijselijk stil op Twitter.
Na een rits ge-Emile Ratelband over hoe awesome Amerika wel niet is (en vooral de president die het de afgelopen jaren allemaal heeft mogelijk gemaakt), was het veilig genoeg voor Obama om het dossier “buitenlands beleid” aan te raken. Dat dit een gevoelig dossier is, bleek ook al uit de bombastische introductie: “The United States of America is the most powerful nation on Earth. Period. It’s not even close. We spend more on our military than the next eight nations combined. Our troops are the finest fighting force in the history of the world. No nation dares to attack us or our allies because they know that’s the path to ruin”. Met andere woorden: niemand haalt het in zijn hoofd om oorlog met ons te beginnen. En ja, terroristische netwerken moeten gestopt worden en vormen de grootste prioriteit maar “they do not threaten our national existence”. En dan nog, mocht het dan onverhoopt misgaan en “if you doubt America’s commitment — or mine — to see that justice is done, ask Osama bin Laden”.
Wederom vanuit Europees perspectief, en dus bezien vanuit een continent wat aan elkaar hangt van christelijke zelfkastijding, post-modernistisch relativisme en een irrationele angst voor alles wat met patriottisme te maken heeft vormden deze woorden een jaloersmakend bastion van rotsvast nationaal zelfvertrouwen. Sterker nog, op dit moment moest ondergetekende zich beheersen om niet naar buiten te lopen – de Amerikaanse vlag van de porch af te trekken om daar eens lekker in te gaan liggen rollen richting de white picket fence op dat prachtige, felgroene Virginia-gras.
Helaas nam de politicoloog al snel het roer weer over: want er was weinig succes te claimen op het gebied buitenlands beleid, laat staan op het gebied van militaire interventies. Sterker nog: Obama werd vrij schaamteloos toen hij zichzelf op de borst klopte dat er nota bene dankzij hem oorlogen zijn voorkomen. Dat het vroegtijdig terugtrekken van de Amerikaanse troepen in Irak achteraf gezien olie op het vuur was voor een nieuw conflict, en dat de “hands off”-policy inzake Syrië de situatie aldaar er ook niet beter op heeft gemaakt – dat werd natuurlijk even niet genoemd. Maar dit hoorde thuis in een hele rits van zaken die niet werden besproken. Afghanistan werd zelfs helemaal niet genoemd, Benghazi wel – maar die boeven zitten allemaal achter slot en grendel, end of story. Dat de daders van Benghazi ex-Guantanamo gevangenen waren, was ook niet nodig te vermelden.
Maar het grootste zwijgen was over Iran – de nucleaire deal ligt electoraal gezien namelijk te gevoelig. Iran vormt namelijk het grootste Amerikaanse hoofdpijndossier: behalve de Iraanse koude oorlog met Saoedi-Arabië die compleet uit de hand is gelopen (en daarin afgelopen weekend zelfs NAVO-bondgenoot Turkije meetrok), worden er momenteel 10 Amerikaanse mariniers en 2 Amerikaanse patrouilleschepen vastgehouden door het Iraanse regime. Beknellender wordt een diplomatieke strop om de nek niet.
In het verlengde van Obama’s buitenlands beleid en koers in de War on Terror wekte het ook niet tot de verbazing dat het woord “privacy” geen enkele keer voor kwam in de speech. Als je niet beter zou weten zou je denken dat de beruchte omgang van de regering Obama met NSA- en militaire klokkenluiders, of het standrechtelijk executeren van 16-jarige Amerikaanse staatsburgers tijdens overactieve drone-campagnes bekokstooft wordt in het kasteel van de Wicked Witch of the West in plaats van het steriele Witte Huis.
Kortom: alsof er de afgelopen vijf jaar (kom, laten we hem Osama Bin Laden als succesje even gunnen) he-le-maal niets is voorgevallen op geopolitiek gebied. Verbijsterend.
Maar het ging hier ook niet om het opmaken van de balans. Het ging om hoe Obama onthouden wilt worden – als de president van de hoop, als de grote belofte. Dat hij die nooit waar heeft kunnen maken moeten we maar even vergeten. Het is tenslotte al treurig genoeg te moeten constateren dat de beste dagen uit je presidentschap zo ongeveer de eerste week was. Uiteraard zorgde Obama er wel voor dat iedereen met toch nog een beetje lekker gevoel naar huis ging. En hoe doen we dat? Met de MLK-invocaties waar we in 2008 allemaal zo van onder de indruk waren, maar die nu klinken als de simplistische, gratuite verwijzingen naar Lincoln die ze eigenlijk zijn. Het doet nog het meest denken aan de treurnis en tragiek van Diederik Samsoneske voxpopjes. Op een huilerige, haast Freek de Jongeriaanse toon refereren aan leraren die eerder op werk komen, meisjes die hun huiswerk doen en misschien later kanker genezen, de soldaat die zijn plicht vervuld, de zuster die hem vervolgens weer oplapt en zijn omgeving die hem tenslotte weer aanmoedigt als hij eindelijk weer die marathon kan lopen. Want hey, *vriendelijke fistbump tegen de schouder*, het gaat niet om mij, Obama – nee: “It’s about you, I believe in you. Thank you, God bless you, and God bless the United States of America.”.
https://youtu.be/FHEkFIEm9wU
