Bij het mausoleum van Mustafa Kemal Atatürk is het eerste dat ik zie een lange, wit betegelde weg richting een groot wit plein. Dit is de plek waar Atatürk gebalsemd ligt. De grote hervormer die de scheiding tussen kerk en staat realiseerde en sindsdien voor veel Turken tot nationaal symbool is geworden. Tussen de tegels van de marmeren stenen zit vijf centimeter afstand waardoor ik bezoekers al tenenstotend zie voortbewegen. Als ik vraag waarom het zo is vormgegeven luidt het antwoord van de gids: “Dat is bewust zo gemaakt, zo leggen bezoekers de afstand af met gebogen hoofd, uit eerbied voor Atatürk.” Ik lach maar de gids kijkt serieus. Het is geen grap.
Tijdens de rondleiding val ik van de ene verbazing in de andere. De lofzang blijft maar voortduren. “En dit is de pen waarmee Atatürk altijd schreef, en dit hier is zijn hond” zegt de gids wijzend naar een opgezette viervoeter. “Hij hield erg van dieren”.
Mooi, denk ik.
Gisteren trok de Turkse politicoloog İbrahim Yenigün nog de vergelijking tussen Atatürk en Stalin tijdens een interview, en nu wordt hij de hemel in geprezen? Terecht overigens. Die vergelijking. Atatürk was erg succesvol in het hervormen van Turkije naar Westers democratisch model en heeft respect afgedwongen bij de Turkse gemeenschap.
Maar ook Stalin, Mao, Pinochet en Hitler zijn vroeger erg gesteund. Hij wordt gezien als, en dat betekent zijn naam ook, ‘de vader der Turken’. Maar iedereen die zijn revolutie niet steunde kon plaatsmaken. De zogenaamde deep-state ruimde alle tegenstanders op voor de staat want tegenstand is gevaarlijk voor een grote, machtige republiek in wording.
In Turkije wordt Atatürk geplaatst in een rijtje met Fatih Sultan Mehmet II en andere oorlogshelden omdat hij Turkije heeft gebracht waar het nu is. En dat valt hem ook niet te ontnemen, zijn hervormingen zijn van vitaal belang geweest voor de ontwikkeling van de republiek. Maar de prijs die betaald wordt voor zo’n herstructurering is hoog.
In het museum wordt de rondleiding vervolgd en terwijl ik links en rechts portretten en beelden aanschouw onder het genot van oorlogsgeknal vervolgt de gids zijn verhaal. “Hier links staat Atatürk zijn troepen commando’s te geven en zijn leger naar de overwinning te leiden”.
Ik zie een nagemaakte gang die lijkt op een loopgraaf met op de grond her en der wat munitie, veldflessen en omgekomen strijders.
De rondleiding staat symbool voor de verkondiging van de zwaar subjectieve, omgebogen geschiedenislessen die hier gegeven worden. Maar is dit ophemelen niet een beetje aan het verouderen en wordt de Turkse bevolking niet elke dag een beetje kritischer? Ja, zegt İbrahim Yenigün. Volgens hem is het uitsluiten van progressieve islamitische ideeën het voornaamste gevolg van het Kemalisme en blijkt dat uit de keuze voor Erdogan, een islamitische leider, als premier.
Dit staat haaks op de hervormingsidealen van de Kemalisten. De economische ontwikkeling is gigantisch, maar Yenigün zegt dat de realisatie van een complete democratische staat ver weg is, onder andere door het simpelweg niet objectief verkondigen van de waarheid en het weglaten van hele stukken historie.
Inmiddels ben ik aanbeland bij het einde van de rondleiding en gunt de gids zijn luisteraars de vrijheid rond te lopen en het een ander te nader te bekijken. Terwijl ik over het plein loop zie ik aan de horizon Turkse vlaggen wapperen. Links staat een groep Turkse bezoekers, compleet onder de indruk.
Terwijl ik rondloop vraag ik mezelf af wanneer voor iedereen de absolute, objectieve waarheid helder is en wanneer dat ook verteld zal worden in nationale musea, scholen en te lezen zal zijn in ongecensureerde boeken. Het feit dat de Turken Atatürk zo ophemelen is ze niet eens kwalijk te nemen. De gehele fundering van de staat, zoals het er nu is, zou wegvallen. Daarbij komt, wie nooit een ander geluid hoort zal nooit een ander geluid kunnen verspreiden.
