De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) is óm. Natuurlijk, voorzitter Jos Engelen zegt in de Volkskrant van donderdag heel duidelijk: ‘NWO is niét om’, maar dat krijg je wanneer je verslagen op de grond ligt. Dan verkeer je nog even in de ontkennende fase. Maar er is niks meer aan te doen. De financier van het Nederlands wetenschappelijk onderzoek heeft zich afgelopen week bij het onvermijdelijke neergelegd, en heeft het topsectorenbeleid omarmd. Het gaat faciliteren bij het wegsluizen van belastinggeld. Het Nederlandse wetenschapsbeleid is definitief ondergeschikt gemaakt aan het bedrijfsleven.
Oorzaak van alle ellende is het ‘topsectorenbeleid’, een bedenksel van het eerste kabinet Rutte, waarbij de overheid (uiteraard in overleg met het bedrijfsleven) een aantal ‘onderzoeksgebieden’ heeft aangewezen waarin het Nederlandse bedrijfsleven voorop zou lopen, en waar dus (ten bate van datzelfde bedrijfsleven) méér overheidsgeld naartoe zou moeten. Dat klinkt als water naar de zee dragen, en dat is het ook.
De Nederlandse wetenschap zag er uiteraard weinig in, maar Rutte kwam met een onbeschofte (zo u wilt: creatieve) oplossing om het gemor te onderdrukken: het maakte NWO in één klap arm, en legde de club daarna op de pijnbank. NWO verloor zijn aandeel uit de aardgasbaten – een bezuiniging van zo’n 400 miljoen per jaar – en vervolgens hield het kabinet de organisatie een magere wortel voor: ze konden honderd miljoen terugkrijgen. Mits ze mee zouden werken aan het topsectorenbeleid. En dan moest verder ook pakweg de helft van hun totale budget (272 van 675 miljoen) aan de topsectoren worden besteed.
NWO mopperde vervolgens voor de vorm nog wat over kwaliteitsbehoud, maar was niet in de positie om te bijten. Afgelopen week ging de club alsnog akkoord met de nieuwe taak. Net op tijd, waarschijnlijk. De tijd begint te dringen. Het kabinet is namelijk op zoek naar zes miljard euro en het is zeker niet ondenkbaar dat het besluit een streep te halen door dat topsectorenbeleid. En zoiets wordt natuurlijk stukken makkelijker als de betreffende partijen nog niet eens een akkoord hebben gesloten.
Als het topsectorenbeleid niet sneuvelt – hoe gaat de praktijk er straks uit zien? Welnu, NWO zit dan met 275 miljoen die ze moét uitdelen aan het bedrijfsleven. Als dat niet lukt, bijvoorbeeld omdat NWO moeilijk doet, is Den Haag er zeer waarschijnlijk als de kippen bij om dat geld terug te eisen (en op een andere manier aan het bedrijfsleven te schenken). Om dat NWO-geld in handen te krijgen, organiseren bedrijven binnen een bepaalde opsector zogenoemde ‘matchmaking-bijeenkomsten’, waarbij bedrijven hun onderzoeksvoorstellen tonen en wetenschappers daarop kunnen inschrijven.
En als de match gemaakt is, legt NWO ook geld bij. Bedrijven kunnen op die manier dus goedkoop aan belastinggeld komen. Het gaat daarbij overigens niet of nauwelijks om werkelijk fundamenteel (en interessant) onderzoek; daar hebben bedrijven immers niks aan. Het gaat om het veelgeprezen ‘toegepast’ onderzoek, dus voornamelijk om onderzoek dat ‘wetenschappelijk’ moet aantonen hoe gezond een nieuw product is, hoe veilig een nieuwe verpakking, en hoe diervriendelijk een nieuw type plofkip. Onderzoek omdat de wettelijke regeltjes dat vereisen, of omdat het zo aardig staat in de reclamecampagne.
En die wetenschappers zullen gretig happen. Ze zijn immers door hun baas daar naartoe zijn gestuurd, met de opdracht geld binnen te halen. Velen weten dat als ze met lege handen terugkomen, ze binnenkort ook hun bureau mogen leegruimen. Niet echt wat je noemt een evenwichtig begin van een relatie. Maar de wetenschapper moet wel. En NWO moet ook. Het geld moet op. De wetenschapper moet aan het werk kunnen blijven, in de hoop op betere tijden. Als NWO niet meewerkt, breekt het zélf de wetenschap af.
In persberichten (en de Volkskrant van donderdag) wordt de nu bereikte overeenkomst beschreven als een zwaar bevochten overwinning voor de wetenschap. Engelen ronkt in de Volkskrant: ‘Deze regels geven aan dat wetenschappelijke topkwaliteit een wezenlijk element moet zijn van onderzoek via de topsectoren’.
Maar het komt erop neer dat NWO door de bocht is, NWO heeft niks in de melk te brokkelen. Het bedrijfsleven dicteert wat ‘onderzoek’ mag heten, en als NWO weigert om daarmee akkoord te gaan, werkt de organisatie mee aan de sloop van de Nederlandse wetenschap. Nee, over de topkwaliteit van dat onderzoek hoeven we ons geen zorgen te maken. NWO vindt ongetwijfeld alles straks toppie. Ze moet wel.
Nu maar hopen dat Rutte II het topsectorenbeleid overeind laat, want anders heeft de club voor niks haar ziel verkocht.
