Door de zich in sneltreinvaart opvolgende gebeurtenissen in Egypte raakt de positie van Hamas steeds verder geïsoleerd. Nadat het bewind in Gaza de steun van sjiitische bondgenoten al grotendeels had verloren, is het nu ook de rugdekking van grote soennitische broer de Moslimbroederschap kwijt.
Nu de Moslimbroederschap in Egypte de macht kwijt is, betekent dat slecht nieuws voor Hamas, dat in Gaza de scepter zwaait en kan worden beschouwd als het kleine broertje van de Broederschap. Hamas bevindt zich in een precaire situatie. Jarenlang heeft het kunnen rekenen op steun uit landen als Iran en Syrië en de organisatie onderhield nauwe banden met Hezbollah; drie partijen van huis uit geleid door of sympathiserend met de sjiitische islam. Hamas is, net als de Moslimbroederschap, soennitisch. Deze twee islamitische stromingen staan elkaar al eeuwen naar het leven, een gegeven dat op dit moment een grote rol speelt in de sektarische strijd tussen diverse partijen in het Midden Oosten. Het aloude wantrouwen tussen de soennitische Hamas en de sjiitische Hezbollah is nu weer in volle hevigheid opgelaaid.
Aanleiding voor die splitsing is het Syrische debacle. Een goed voorbeeld vormde de herovering op het Syrische Qasyr, een stad aan de grens met Libanon. Door Hezbollah ondersteunde Syrische troepen trokken daar binnen na hevige gevechten met de Syrische rebellen. Ze vonden er technieken en materieel die door de soennitische rebellen waren gebruikt en afkomstig waren van Hamas. De rebellen beschikten over landmijnen die eerder door Hezbollah aan Hamas waren geleverd. Ook het tunnelsysteem waar de rebellen gebruik van hadden gemaakt, bleek een techniek die Hezbollah Hamas had geleerd om de illegale tunnels tussen Egypte en Gaza te bouwen. Hezbollah was not amused, want de herovering van Qasyr kostte de organisatie veel slachtoffers. Hamas heeft de afgelopen jaren vrijwel alle steun van de sjiitische ‘vrienden’ verloren.
Tot afgelopen week kon Hamas zich tenminste in de rug gedekt voelen door de Egyptische Moslimbroederschap. De twee partijen werkten samen om te voorkomen dat leden van de Islamitische Jihad, een soennitische groepering nog extremer dan Hamas, zich vrij zouden kunnen bewegen tussen Gaza en Egypte. Hamas liquideerde kortgeleden zelfs nog een kopstuk van de Islamitische Jihad, waarna de Jihad als ‘wraak’ raketten afvuurde op Israël. Daarmee was het bewijs geleverd dat Hamas actieve splintergroeperingen in Gaza nog steeds niet onder controle heeft. Met de Egyptische omwenteling van afgelopen week is Hamas ook van Egypte als belangrijke bondgenoot niet meer zeker. Voormalig president Morsi heeft het afgelopen jaar zijn best had gedaan om de legitimiteit van Hamas te vergroten. Maar vorige week was al meteen duidelijk dat het Egyptische leger daar heel anders over denkt. Nog voor de coup (want dat is het volgens internationale regels) zond het groot materieel naar de Gazaanse grens en het sloot de grensovergang inclusief olievoorziening af. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat vertegenwoordigers van Hamas niet langer welkom zijn in Egypte.
De levensomstandigheden in Gaza verslechteren nu in rap tempo. Het gemor onder het volk groeit met de dag. Terwijl in Egypte het gevaar dreigt van totale ontwrichting, moet het bewind in Gaza alle zeilen bijzetten om de al langer broeiende onrust onder de Gazanen in toom te houden. Hamas zal zich nog niet eerder zo geïsoleerd hebben gevoeld. Vooralsnog is Qatar de enige stabiele bondgenoot tot wie het Gazaanse bewind zich met nog een beetje vertrouwen kan wenden. Het ontving 400 miljoen dollar van de voormalige Emir van Qatar (hij is kortgeleden opgevolgd door zijn zoon) die dat cadeautje overhandigde tijdens de laatste militaire confrontatie met Israël. Hamas opende ook een groot kantoor in Doha. Het soennitische Qatar is een kleine golfstaat die zich als serieuze speler in het Midden Oosten probeert te profileren. Experts zowel binnen als buiten Qatar weten niet precies wat voor spel het land speelt; het lijkt op tientallen schaakborden simultaan actief.
De situaties in Egypte en Gaza verschillen op essentiële punten. Zo hoeven oppositiebewegingen in Gaza niet te rekenen op eventuele steun van een leger. Het seculiere Fatah, historisch gezien de grote vijand van Hamas, is in Gaza zeer verzwakt door aanhoudende moorden, arrestaties en onderdrukking. Toch lijkt een oppositiebeweging onder leiding van Fatah de enige optie voor een ‘Gazaanse Lente’. Voor het vredesproces met Israël zou het wenselijk zijn als er nu zowel op de Westbank als in Gaza vrije verkiezingen werden gehouden. Dan zou een nieuwe, verenigde Palestijnse regering met een stevig mandaat aan de onderhandelingstafel kunnen plaatsnemen. Helaas lijkt dat vooralsnog een utopie. Bij Hamas zal meer dan ooit de macht van de angst heersen. Realistischer is dan ook de vrees dat de bevolking van Gaza zich moet voorbereiden op nog meer repressie, een slechtere levensstandaard en grotere activiteit van groeperingen als de Islamitische Jihad.
Esther Voet is directeur van het Centrum Informatie en Documentatie Israël
