In navolging van Annabel Nanninga keek ik een week lang naar het NOS Achtuurjournaal. Om te controleren wat de publieke omroep allemaal verkondigt in een programma dat zegt objectief nieuws te brengen voor alle Nederlanders. Het was overigens niet alleen mediacontrole, maar ook een controle van het verwijt dat het NOS Achtuurjournaal een linkse propagandamachine is.
Veel Nederlanders willen zich niet ‘rechts’ noemen, maar plakken zichzelf vol trots het predikaat ‘realist’ op. Zoals het echt is, zo moet het gezien en gezegd worden. Geen stroop smeren, geen multiculturele sprookjes, geen Europees evangelie. Wie zich een echte realist noemt, moet voortdurend zijn denkbeelden controleren en waar nodig herijken. Zo ook die over het Achtuurjournaal. Natuurlijk is het gevaarlijk om een oordeel te vellen over kwaliteit en kleur van de NOS-berichtgeving door slechts een week kijken. Maar het biedt wel een interessante inkijk: want hoe groot is de kans dat een veronderstelde propagandamachine ineens een weekje objectief nieuws levert?
“Met pijn in het hart moet ik constateren dat Leefbaar Rotterdam hier met een overweldigende meerderheid heeft gewonnen.” Met deze woorden richtte Maartje van Weegen zich in 2002 tot de NOS-kijker, kort nadat duidelijk was dat die partij een historische overwinning in de gemeenteraadsverkiezingen had geboekt. De NOS was links, zoveel is zeker. Maar dat zijn andere tijden, waarover ook al enorm veel is gezegd.
De eerste aanwijzingen voor onze tijden zijn echter geen beste. Ik heb niet als een schuimbekkende malloot zitten turven hoe vaak het woord ‘islam’ viel, maar er zijn voldoende items langsgekomen waar ‘terreur’ en ‘terrorisme’ een heel duidelijke religieus-ideologische inslag (pardon the pun) hadden – en waar het woord ‘islam’ niet viel. Soms is de term ook niet nodig, bijvoorbeeld in kort nieuws, maar als de NOS het zoals zondagavond toch heeft over een toneelstuk tegen jihad voor schoolkinderen, mag het woord best eens vallen.
Nu kan een mens denken ‘joh, ‘jihad’, iedereen weet toch dat dat bij de islam hoort, dus dat hoef je toch niet te preciseren?’. Die tegenwerping houdt stand, totdat ik u naar waarheid vertel dat de nieuwslezer het kijkbuispubliek voorhoudt dat smartphones “een soort kleine computers zijn”, om daarna ook nog even uit te leggen wat een ‘app’ is. Als dat je niveau van uitleggerigheid is, is omissie van het woord ‘islam’ geen toeval maar opzet.
Het item over jihadtoneel zondagavond was een dieptepunt. Het danste om het i-woord heen, liet de acteurs onweersproken preken dat segregatie aan de wortel ligt van terreur en toonde een fragment dat de gedachte voedde dat zwarte mensen als tweederangsburgers opgroeien. Als dit representatief was voor mijn week Achtuurjournaal, was ik vandaag nog een petitie gestart had ik daar een bijtend stuk geschreven. Waarna alles natuurlijk bij het oude zou blijven.
Maar alles is niet bij het oude gebleven en het jihad-item was niet representatief voor de rest van de week. Het enige echt sturende frame dat ik heb kunnen ontdekken, is een diepgewortelde haat tegen auto’s met verbrandingsmotor. Want vervuiling, want milieu, want kapitalistenkoets. Over de auto was geen objectieve berichtgeving, de wederhoor was er niet of nauwelijks; u moet ingestampt krijgen dat auto’s verschrikkelijk zijn – en autorijden eigenlijk egoïstisch. De NOS vindt milieu belangrijk, bleek ook uit een enorm lang en saai item op maandag over het Parijse Klimaatakkoord.
Waar we een frame zouden verwachten, vind ik het niet. Over protest tegen azc’s wordt keurig objectief bericht, niets op aan te merken. Als Wilders in Spijkenisse een proefballonnetje verft, stelt de NOS hem nette vragen. Als Wilders wordt beschuldigd, halen ze wederhoor bij hem. Ook wordt nieuws over zedendelicten waarbij asielzoekers betrokken zouden zijn gewoon gemeld. Op het randje zat trouwens het item over asielzoekers wier geld en juwelen door westerse landen zouden worden ‘afgepakt’. Laatstgenoemde werkwoord viel wel erg vaak. Het is subtiel, maar de betekenissen van en associaties met ‘afpakken’ zijn heel anders dan het eveneens correcte ‘innemen’. Ik denk echter dat hierover vallen in een verder keurig verslagen onderwerpenveld, de kwalificatie ‘rabiaat’ verdient. Iets minder rabiaat is het om vast te stellen dat vluchtelingen voor sommige correspondenten (dus niet voor alle of de gehele NOS!) in de eerste plaats zielig zijn en als zodanig uitstekend materiaal zijn voor een zieligheidsrepo in z-mineur.
AutoMilieunieuws is niet het enige dat bij herhaling terugkomt op het Achtuurjournaal. Andere favoriete items zijn binnenlandse aangelegen die vaag samenhangen met natuur en landleven. Wat dacht u bijvoorbeeld van de ongebreidelde aandacht voor de roodkeelnachtegaal (avis armagnaccis geriatris), een item over veldmuizen bij Friese boeren en schaatspret in het Bennekom van Twente.
Ook is de NOS verzot op het zikavirus. Dat niet in Nederland heerst, maar in Latijns-Amerika. Ik ga het TPO-reisadvies niet nog eens herhalen, maar qua relevantie (op vrijdag was het de tien minuten durende opener) hoort dit onderwerp het Journaal niet eens te halen. Zeker niet als op vrijdag de acht uur durende hoorzitting van deskundigen over het MH-17-rapport niet wordt genoemd. Mijn beste gok is dat de buitengewone aandacht voor het zikavirus de minder wereldwijze burger iets wil leren over dat exotische buitenland én duidelijk maakte dat de NOS ziekten belangrijk vindt. Vandaar ook bij herhaling items over medicijntekorten.
Wat me bij het volgende brengt: de onderwerpen die niet in het journaal horen (bovenstaande twee alinea’s) zijn vooral interessant voor een oudere kijkersdoelgroep. Die houden van dat soort nieuwtjes. Ik kan me verder niet indenken wie het, buiten bejaarden, interessant vindt om naar nieuws over deze onderwerpen te kijken. Dat verklaart ook de vele correspondenten waarvan sommigen echt niets zinnigs produceren. Zeker als ze economisch nieuws doen, komt het niet verder dan het ondervragen van Chinese fabrieksarbeiders die misschien ontslagen zullen worden. Door dit soort steekproeven leer je niets over hoe de gemiddelde Chinese fabrieksarbeider denkt, laat staan over de staat van de Chinese economie. Maar zo’n correspondent is wel mooi ver weg en geeft de indruk dat het journaal overal in de wereld de vinger aan de pols heeft.
Het kan mijn beperking zijn, maar iets zegt mij dat deze favoriete onderwerpen zijn gericht op een specifieke doelgroep. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat het NOS Achtuurjournaal steeds meer doelgroeptelevisie is geworden, bejaardentv. Hoofdredacteur Gelauff weet wat zijn kijkers willen zien en tikt daarom praktisch elke dag de twee miljoen kijkers aan. Ik vind niet dat dat de legitimiteit van het Achtuurjournaal aantast. Het Achtuurjournaal is verre van foutloos, maar de belangrijkste doelstelling – die van objectiviteit – wordt naar mijn smaak voldoende gehaald. Niet ideologie bepaalt de berichtgeving maar de wensen van geriatrisch Nederland. Dat verklaart ook de ik-zit-nu-op-mijn-hurken-iets-uit-te-leggen-toon. Nu hoor dat overigens liever dan de morele verontwaardiging over de verkeerde feiten die we ooit bij Maartje van Weegen aantroffen.
Dus nee, het NOS Achtuurjournaal is geen linkse propagandamachine meer. Natuurlijk moeten Nederlanders daar kritisch op blijven, maar als je dat echt bent, viel mij op dat dat aloude verwijt echt van gisteren is. Niet van de realist van vandaag.
