Oprah Winfrey dacht in Zwitserland het slachtoffer te zijn van racisme, nadat een verkoopster zei dat een bepaalde tas te duur voor haar was. Volgens de verkoopster zelf raadde ze slechts een vergelijkbare tas aan die ze op dat moment in haar hand had, en was het een tip, omdat dat het zonde van het geld was de duurdere variant te kopen. Haar Engels was niet al te goed. Oprah had haar verkeerd begrepen. Hoe dan ook heeft het Zwitserse bureau voor Toerisme namens het gehele land excuses aangeboden.
Het lijkt me heel zwaar leven in het besef dat alle onrecht die je wordt aangedaan weleens het product kan zijn van racisme. Dat de onrechtvaardigheid die je ervaart louter en alleen bestaat omdat je tot een bepaald etnische groep behoort. Zo wordt alles persoonlijk, en is alles opzettelijk en kwaadaardig van aard.
Van de andere kant kan het slachtofferschap van racisme ook heel voordelig zijn. Alle eigen verantwoordelijkheid wijs je bij voorbaat van de hand. Ik herinner me klasgenoten van Marokkaanse en Turkse komaf die bleek wegtrokken van woede als ze een berisping kregen omdat ze hun huiswerk niet hadden gemaakt. RACISME! Soms was die verontwaardiging gespeeld, maar in veel gevallen kon ik zien dat ze echt geloofden dat ze op dat moment gediscrimineerd werden.
Onlangs zat ik op het terras te genieten van een kaasplankje, tot er een duif over mijn kaasplankje heenscheet. Zo pardoes uit het niets. Je snap dat dit een voorbeeld is van iets wat je niet aan discriminatie kan wijten. Misschien, een fractie van een seconde, als je maar al te vaak het lijdend voorbeeld bent van racisme, schiet de gedachte wel even door je heen. Dat die duif persoonlijk iets tegen jou heeft. Maar met een beetje tegenwoordigheid van geest wuif je die gedachte weg. Ik wil maar zeggen dat ik niet zo vaak gediscrimineerd wordt. Zo ben ik man, blank, hetero, hoogopgeleid, atheïst (naar het schijnt worden atheïsten in de VS wel stevig gediscrimineerd overigens) en niet zichtbaar gehandicapt. Volgens de statistieken zou ik zeer succesvol moeten zijn daar mij geen discriminatoire strobreed in de weg wordt gelegd. Helaas ben ik dat niet.
Daarom ben ik er bij wijze van gedachte-experiment een tijdje vanuit gegaan dat ik structureel werd gediscrimineerd. Daar word je heel snel heel zuur van. Zoiets begint namelijk al op straat, binnen een enkele minuut. Een glimlach naar een meisje met een veels te kort broekje wordt niet beantwoord. Je doet een pas opzij voor een tegemoetkomend mens en bij een op handen zijnde aanvaring blijkt dat je nog een stap opzij moet doen, omdat de ander stug in een rechte baan blijft lopen. De kassamedewerker doet nors of laat je veel te lang wachten terwijl hij een ander uitgebreid helpt – die ander is uiteraard geen slachtoffer van discriminatie of specifiek racisme. De bus rijdt door terwijl je netjes een hand opsteekt.
De motieven van de mensen die mij benadeelden kunnen natuurlijk legio zijn. Misschien zag het meisje met het korte broekje mij niet of vond ze dat ik een lelijk, groot en vormloos hoofd had. De mij omverlopende medemens is simpelweg asociaal. De kassamedewerker, tsja, daar kan ik niet zo snel een verklaring voor vinden. En de buschauffeur werd verblind door de laagstaande zon.
Ik voelde mij na een kwartier buitengesloten, ongewenst, vernederd. Als iemand mij een paradijs had beloofd als ik met een gereedgemaakte bomgordel de HEMA zou binnenlopen, had ik dat in een oogwenk gedaan.
Nu geloof ik niet zo in racisme. Het zal ongetwijfeld naïef en frivool van me zijn, maar ik denk dat er maar heel weinig mensen zijn die discrimineren op basis van ras. Die puur en alleen daarom mensen dingen weigeren of juist aandoen.
Ik denk dat racisme vooral bestaat in de hoofden van gemakzuchtige opiniemakers die een ad hominem nodig hebben, en dat verondersteld racisme een veel groter probleem is. Zelfs Oprah Winfrey, die toch wereld bij de ballen heeft, wordt er een beetje zuur van.
