In het verleden was er van alles heilig: van het huwelijk en de hypotheekrenteaftrek tot een dag rust in de week. Het lijkt er echter op dat dit begrip in Noord-Europa minder betekenis heeft gekregen. Hebben wij in sneltreinvaart alle heilige huisjes verbrand? Kunnen we niet meer ergens tegen opkijken? En is er dan niets meer onaantastbaar? De Haagse fotografen Claudia Heinermann, Mieke Meesen en David Galjaard zochten voor DocuDenHaag op geheel eigen wijze naar heiligheid in onze maatschappij. Een impressie.
‘Het begrip heilig kent meerdere definities,’ aldus Claudia Heinermann. ‘Voor dit project beschouw ik heilig als iets of iemand die onaantastbaar is en met respect behandeld dient te worden. Zoals een monument. En zeker een verzetsmonument.’
De fotografe besloot daarom ‘Doodencel 601’ in het ‘Oranjehotel’, zoals de cellenbarakken in de Scheveningse gevangenis tijdens WOII werden genoemd, vast te leggen. Heinermann: ‘Deze cel staat op de monumentenlijst en geldt als een symbool voor de geest van het Nederlandse verzet. Of, zoals een gevangene in de winter van 1940-41 op de gevangenismuur kalkte: ‘In deze bajes, zit geen gajes, maar Hollands glorie, potverdorie’.
Naar schatting hebben er tijdens de Bezetting minstens vijfentwintigduizend mensen vastgezeten in de Scheveningse gevangenis, waarvan er zeshonderdvijftig ter dood zijn veroordeeld. De fotografe: ‘De ter dood veroordeelden moesten in een dodencel de voltrekking van hun vonnis afwachten. De periode tussen de veroordeling en de executie lag echter niet vast. Dit kon een dag zijn, maar soms ook een paar weken.’
In cellengang D is een van de dodencellen geheel in oorspronkelijke staat bewaard als ‘Doodencel 601’. Heinermann: ‘Ik heb foto’s gemaakt van de kleine benauwde ruimte, het interieur en de teksten die door gevangenen in de muur gekrast zijn. De muren tonen angst, hoop en verlangen naar huis.’ Daarnaast heeft Heinermann vier oud-gevangenen geportretteerd en geïnterviewd over de reden van hun gevangenschap en hun ervaringen in het Oranjehotel. ‘Deze ooggetuigen, nu in de leeftijden van 90 tot 99 jaar, kennen stuk voor stuk bijzonder indrukwekkende levensverhalen. Vol moed, daadkracht en weerbaarheid.’
Slechts één keer per jaar, tijdens de herdenking op de laatste zaterdag in september,
is ‘Doodencel 601’ toegankelijk voor publiek. Heinermann: ‘De geschiedenis rond Cel 601 is belangrijke inside information, die ik op deze manier graag wil delen. Bovendien is het cellencomplex van het Oranjehotel verouderd en bestaan er plannen om het te slopen.’
Fotograaf Mieke Meesen verbindt het thema Heilig met religie. ‘Nieuwsgierigheid naar mijzelf en het bestaan is erg belangrijk in mijn leven. Ik ben instinctief op zoek gegaan naar iemand voor wie dat ook belangrijk is. Misschien een zoektocht naar herkenning, naar een persoonlijk verhaal hierover. Het is voor mijn gevoel momenteel zo onzichtbaar waarin mensen geloven en of ze iets geloven. Daarom wou ik de zoektocht naar en de persoonlijke betekenis van een geloof zichtbaar maken.’ Meesen besloot een portret van Mirjam (35) uit Den Haag te maken. Samen met haar man Aad (37) put Mirjam kracht uit een geloof dat voor velen in Nederland wellicht onbekend is: Santo Daime.
‘Begin twintigste eeuw kwam deze religie op in Brazilië. In Nederland kent deze kerk inmiddels een paar honderd aanhangers. Centraal staat het drinken van een soort thee, het Sacrament Santo Daime,’ legt Meesen uit. Het gaat om een psychoactieve drank die van oudsher door shamanen in het Amazoneregenwoud gebruikt wordt. Santo Daime biedt naar eigen zeggen een beschermde omgeving waar mensen – via dit ritueel – spirituele reizen naar diepere lagen van zichzelf, de wereld en de kosmos kunnen maken.
‘Dit was achteraf gezien geen gemakkelijk project. Ik mocht alleen voor en na de diensten fotograferen en zelfs dat op een gegeven moment niet meer, omdat ik anders de rituelen zou verstoren. Daarom heb ik Mirjam veel thuis gevolgd, tijdens haar dagelijkse bezigheden omtrent haar geloof. Uiteindelijk vind ik dat precies goed,’ aldus de fotografe.
Meesen onderzocht onder andere hoe Mirjam haar religie combineert met haar dagelijks leven, waarin zij een gezin heeft met drie kinderen en haar natuurgeneeskundige praktijk. Welke invloed heeft Mirjam’s geloof op haar zelf en haar gezin? En hoe groot is die invloed? ‘Ook vroeg ik me af hoe het is om als individu een religie te kiezen en daarin je eigen pad te volgen, zonder dat je automatisch gelooft in de religie waarmee je bent opgevoed. En hoe is het om te geloven in iets anders dan één van de ‘standaard’ grote religies in Nederland, zoals het protestantisme of het katholicisme?’
Voor fotograaf David Galjaard staat de basis van ‘Heilig’ op losse schroeven. ‘Waar het heilige vroeger duidelijk was en onaantastbaar vast stond, bepalen veel mensen nu zelf wat heilig is. Je zal tegenwoordig dan ook niet meer beschuldigd worden van godslastering als je de vloer van je stamkroeg heilig noemt, omdat je daar je vrouw ten huwelijk hebt gevraagd.’
Galjaard besloot om inwoners van Den Haag met verschillende maatschappelijke, culturele en etnische achtergronden te vragen of er plekken in de stad zijn die zij als heilig beschouwen en waarom.
Dat het onderwerp Heilig niet iets is waarover je zomaar ‘even’ iets vertelt aan een onbekende, is inmiddels duidelijk geworden voor de fotograaf. ‘Ik heb eerst overal pamfletten verspreid, van supermarkten tot afkickklinieken, met daarop de vraag of mensen hun verhaal willen delen. Tot mijn verbazing kreeg ik bijna geen response.’
Via vrienden met allerlei verschillende achtergronden is het Galjaard uiteindelijk gelukt om met mensen in contact te komen die hem wilden inwijden op hun heilige plek in Den Haag. ‘Hierbij gaat het voornamelijk om alledaagse plekken, zoals een bootje, het Westbroekpark, een garage en het Leyenburg Ziekenhuis. Totdat je de verhalen erbij hoort.’
Bij elk verhaal komt één foto van de heilige plek. De fotograaf: ‘Een polaroid foto. Omdat polaroid net als veel van de heilige plekken zowel uniek als vergankelijk is.’ Daarnaast vroeg Galjaard de deelnemers hun verhalen met de hand op te schrijven. ‘De foto’s en daarmee de gefotografeerde plekken krijgen hun waarde en betekenis door de persoonlijke verhalen erover. Voor sommigen bleek het maximum van zes A4tjes zelfs nog te weinig.’ Het is dan ook opvallend dat juist in een fotografieproject tekst een grote rol speelt.
De tentoonstelling HEILIG is vanaf vrijdag 6 september te zien in Het Nutshuis in Den Haag. Opening: donderdag 5 september om 17.30 uur.
DocuDenHaag (DDH) is een tweejaarlijks documentairefotografieproject van Het Nutshuis en draait om de ontwikkeling van de stad. Het project is bedoeld als stimulans voor de professionele ontwikkeling van jonge (documentaire) fotografen in Den Haag en de regio. Meer informatie: www.nutshuis.nl/fotografie.
