Nu ik een paar dagen te gast ben van het Twizafestival in Tanger, Marokko, en ik hier een bloeiende debatcultuur zie waar diversiteit gemeend hoog in het vaandel staat en tegelijkertijd Egypte afglijdt naar een chaos die ik niet voor mogelijk hield, doemt de vraag op wat de betere weg is: democratie door middel van een heuse revolutie of democratie via de weg van de geleidelijkheid?
Hoogtepunt van mijn verblijf hier was gisteren de lezing van Ahmed Asid, Berbermilitant, die een analyse gaf van de politieke situatie in Marokko en van die van de Imazighen (de Berbers), die ik ongekend vond. Hij bestond het namelijk uitgebreid in te gaan op de positie van het koningshuis en de geschiedenis van Marokko verbonden aan die van de monarchie. Dat was in de jaren ’70 – ’80 en zelfs ’90 onmogelijk zijn geweest en niet zonder ernstige persoonlijke gevolgen.
Maar dit festival wordt georganiseerd door een stichting die, naar verluid, gesteund wordt door de Monarch zelve. En gisteren waren alle hoogwaardigheidsbekleders van de streek, de gouverneur, de burgemeester van Tanger en anderen hier, om het Twizafestival feestelijk te openen. Dat kan dus allemaal in het Marokko van 2013.
Ook het gebruik van Amazigh (Berber) symbolen en teksten in het Amazigh op straat, in de publieke ruimte, vormen geen enkel probleem.
In het debat over de politieke islam in de Arabische-islamitische wereld hier in Tanger valt me op hoezeer men gekant is tegen fanatisme en uitsluiting. En hoe men pleit voor een islam van de diversiteit en pluriformiteit. Nu weet ik ook wel dat woorden spreken een ding zijn en daden doen een andere, maar de context, Marokko, waar deze woorden gesproken worden geven hen een bijzondere lading. Ik vind het geloofwaardig.
De islam kan wel regeren is het credo hier, maar met inbegrip van een waarlijk respect voor het niet-islamitische of anderszins. Feitelijk zie je hier, maar dan op een vredige wijze, dezelfde wens als uitgesproken door de Egyptenaren op 30 juni jl. Na een jaar Morsi raakten steeds meer Egyptenaren overtuigd van het al te fanatieke karakter van de nieuwe president en zijn entourage en lieten ze luidkeels weten daar geen zin –meer- in te hebben. Hier in Marokko doen ze dat anders: men maakt klip en klaar duidelijk absoluut moslim te zijn, maar een islamitische democratie is toch vooral een democratie.
Dus terug naar mijn vraag: wat is beter? De revolutie of de weg van de geleidelijkheid? De revoluties in Tunesië, Libië en Egypte zijn perfect te verklaren en ook zeer goede ontwikkelingen geweest. Dat Ben Ali, Ghadaffi en Moebarak weg zijn gejaagd is winst. Maar het spel van de democratie is niet gemakkelijk en de democratische krachten in Egypte hebben een kapitale fout gemaakt door te stellen dat de straat hetzelfde is als de democratie. En nog groter was hun fout het leger te vragen hun wens te realiseren: president Morsi weg te sturen. Mohammed Baradei, eertijds Nobelprijswinnaar en kampioen van de vrede, heeft een grote fout gemaakt zich te encanailleren met de militairen. Honderden, ja duizenden doden zijn er al gevallen.
Het lijkt erop dat de revolutie in Egypte gefaald heeft. Maar toch wil ik zover niet gaan. Kijken we naar revolutionaire processen uit het verleden, de Franse als eerste, dan weten we dat na het revolutionaire elan, er vaak chaos volgt, een restauratie zelfs van het oude bewind, om daarna toch weer uit te monden in een ware democratie.
De geest van de democratie is uit de fles in de Arabische wereld en de mensen hebben de islamitische partijen en leidslieden laten weten de islam niet te willen afschrijven, maar ook geen zin te hebben in een theocratie à la Iran.
Dit allemaal noterend stel ik ook vast dat de ongelofelijk opgezweepte islamafkeer, ja –haat in Europa, geen voedingsbodem heeft (als die dat al had) in de opinies en gedachten van de volksmassa’s in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. De mensen willen, net als wij in het westen, vrijheid, gelijkheid en democratie.
En wat mij betreft toch het liefst via de weg van de geleidelijkheid. Dan vallen er tenminste geen doden.
Ik kom straks weer optimistischer naar huis terug dan dat ik het vaderland van de week verliet.
