Angela Merkel heeft de Duitse samenleving door haar asielpolitiek in hoge mate gepolariseerd. De steen des aanstoots (en Nederlanders zullen hem onmiddellijk herkennen): de feitelijk ongelimiteerde instroom van illegale immigranten naar Duitsland. De linkse partijen steunen deze politiek. Tegenstanders van dit beleid, die voor een groot deel via Pegida en de Alternative für Deutschland uiting geven aan hun ongenoegen, worden in de Duitse media steevast weggezet als rechts-radicalen, fascisten en Dunkeldeutsche.
Zonder enige twijfel bestaat een deel van deze oppositie inderdaad uit xenofoben en nationalisten. Zij wonen niet alleen, maar toch relatief vaker, in de Oost-Duitse Länder. Vooralsnog echter lijkt de meerderheid van Merkels critici vooral woedend te zijn over de gevolgen van haar asielbeleid. Hierbij laat zij zich, wanneer het zo uitkomt, weinig gelegen liggen aan wetten of internationale verdragen. En niets wijst erop dat zij van plan is deze koers substantieel te veranderen. Haar devies luidt onverminderd: “Wir schaffen das.”
Daarover verschillen de meningen. Er verschijnen, zeker na ‘Keulen’, steeds meer burgerwachten, die door de autoriteiten begrijpelijkerwijs met gemengde gevoelens worden bekeken. Ze zijn een tastbaar bewijs dat de staat zijn Schutzpflicht niet, of in ieder geval niet voldoende, nakomt.
De staat die het laat afweten is voor veel Duitsers een nachtmerrie. Dat komt door het trauma van de in 1933 gesneuvelde Weimarrepubliek, waarin burgeroorlogtaferelen en politiek gemotiveerde aanslagen aan de orde van de dag waren. Het Attentat dat een rechts-radicaal op 17 oktober 2015 uitvoerde op Henriette Reker, de Oberbürgermeisterin van Keulen, geldt voor hen als een teken aan de wand.
Maar het falen van de staat in de immigrantenkwestie en het dreigende verlies van het staatsmonopolie op geweld is niet alleen voer voor Pegida, Oost-Duitse Dumpfbacken en academische herkauwers. Ook een deel van de crème de la crème van de Duitse filosofen heeft inmiddels de ivoren toren verlaten om zijn geleerde nieuwsgierigheid voor klare taal in te ruilen.
De conservatieve filosoof Rüdiger Safranski valt de Duitse kanselier scherp aan:
“De infantiele wereldvreemdheid die zich vervolgens in moralisme uitdrukt is wel een erg typisch Duits fenomeen. (…) Het hoort bij een soevereine staat dat die zijn grenzen controleert. Wanneer een staatsvrouw als Angela Merkel zegt: ‘Wij kunnen de grenzen helemaal niet meer controleren’, deel je jezelf in bij de mislukte staten zoals die in Afrika.”
Zijn collega Peter Sloterdijk is van mening dat de Duitsers “niet geleerd hebben de grens te loven”.
In Duitsland, aldus Sloterdijk, gelooft men nog steeds dat “een grens alleen bestaat om haar te overschrijden.”
Een grenzeloze staat bestaat niet. Dat is een contradictio in terminis, net zoiets als droog water. De strijd tussen de christendemocraat Merkel en haar tegenstanders roept vage herinneringen op aan de ideeën van de conservatieve jurist Carl Schmitt uit de Weimarrepubliek. Deze rechtsfilosoof, die wel wordt gezien als een van de wegbereiders van het Derde Rijk, meende dat de politiek een onderscheid dient te maken tussen vriend en vijand. Wanneer de staat hiertoe niet in staat is of niet bereid is dat te doen, kunnen andere politieke groepen in de samenleving deze taak overnemen. Kortom, een recept voor een burgeroorlog.
Gaan wij het Weimar-drama dan opnieuw beleven? Illegalen met steun van de Duitse kanselier en linkse Duitsers tegen ‘rechts’? Het zou perfect in het schema van Schmitt passen.
Gelukkig kan iedere beroepshistoricus ons ervan verzekeren dat de geschiedenis zich niet herhaalt. Vast staat in ieder geval al wel dat Mutti Merkel niet zal ondergaan in de stroom der vergetelheid. Al was het maar omdat zij de uitslaande nationale en Europese brand met benzine blijft blussen.
