In 1978 werd ik docent Nederlands en geschiedenis. Ik nam me één ding voor: mijn energie moest gaan naar leerlingen met leerachterstand en gedragsproblematiek. Voor ‘gewone’ scholen waren genoeg ‘gewone’ docenten was mijn overtuiging toen. Mijn ambities leidde tot een alternatieve school voor chronisch spijbelende kinderen in Haarlem.
Ik dacht dat passie en idealisme al lang verdampt waren in dat onderwijs, tot ik naar Tegenlicht (VPRO) keek maandagavond. Een portret van Eric van ’t Zelfde, het brein achter de Superschool in Rotterdam-Charlois.
Zijn eigen roots in een arbeiderswijk in Schiedam zorgen voor een afwijkende visie binnen het bekrompen en benauwde onderwijswereldje. Volgens de rector synoniem aan te dik betaalde bestuurders en een minister die geen reet verstand heeft van wat er leeft.
Daarom dus zijn idee. Een school waar je als tweejarige heen gaat en op je achttiende afscheid neemt. Dus kneden vanaf het eerste uur, terwijl hij vier jaar geleden met twaalfjarigen begon op het Hugo de Groot College. Het klimaat van toen: veel geweld, gebrek aan veiligheid, te tolerante en incapabele leerkrachten en een te lage score, in ‘s lands meest kwetsbare achterstandswijk.
Het imago ‘we zijn geen debieltjes hier op die zwarte school’ moest volgens de rector volledig op de schop. Dus drieënveertig docenten eruit en ‘intellectuele eerstegraders’ ervoor terug. Bovendien van veertien schoolregels naar één, je gedraagt je of anders donder je op.
Geen grootspraak, want door het verwijderen van drie leerlingen, die een klasgenoot genadeloos hadden afgemaakt, moest Van ’t Zelfde zich verantwoorden voor de rechter. Want als je een leerling verwijdert, ben je verplicht om hem elders onder te brengen, zegt de wet, waardoor een andere school overigens met hetzelfde probleem wordt opgezadeld. De rechter stelde Van ’t Zelfde in het gelijk, de jurisprudentie werd aangepast.
In de documentaire is het videodagboek van de rector zelf de stijlfiguur en zien we stapsgewijs hoe hij naar de Superschool toe werkt. Een pad vol frustraties, broodnijd, achterklap en jaloezie. En niet op de laatste plaats, doodsbedreiging vanwege zijn rechtszaak. ‘Steek hem dood, sla de tanden uit zijn bek’ zijn de verwensingen uit de hoek waar de allochtone leerling zelf ook op de dodenlijst staat. Haat tegen leerlingen die voor een toekomst vechten, aldus Van ’t Zelfde.
De idealist heeft een basisschool nodig voor zijn idee, maar tijdens zijn zoektocht stuit hij op verzet. Collegascholen zijn te bang om hun eigen leerlingen te verliezen. En zijn lobby kent nog meer obstakels: geld, het rijk en aangepaste regelgeving, zijn bestuur is gelukkig wél inmiddels om.
Ondanks zijn geboortegrond belandt Eric met zijn broer op een Schotse kostschool, omdat papa bij Shell werkt. Tegenlicht gaat met hem terug naar Edingburgh, waar in schoolkostuum gehesen gedrilde jongetjes als voorbeeld dienen. Leren, discipline en respect voor de leerling zijn daar de toverwoorden en Van ’t Zelfde wil ze maar al te graag in zijn Superschool implementeren.
Aan het einde van de documentaire krijgt Van ’t Zelfde het verlossende telefoontje. Een rijke stichting wil zijn droom betalen, een basisschool lijkt inmiddels ook een feit.
Na de uitzending veel reacties op de site van Tegenlicht. ‘Een topgast, die Eric, wat een bevlogen man.’
Maar toch ook: ‘Eric is the fucking Antichrist’. ‘Jij bent fucking eng, Eric, jij bezorgt Adolf nog nachtmerries’ en ‘Eric voldoet prima aan de Dexters code’.
Van ’t Zelfde is op de goede weg, maar wat voor onheil komt hij nog verder tegen?
