Zijn Nederlanders nou aanstellers of zeurkousen, als ze zich nog steeds grote zorgen maken over criminaliteit, terwijl – als je de berichten en de juichende ministers mag geloven – de gevangenissen intussen harder leegstromen dan de schatkist? Hiervoor deed ik uitgebreid onderzoek, voor een artikel in de Volkskrant met als titel Angst voor het geboefte. Oktober is maand van de geschiedenis, het zal u niet ontgaan zijn, en het zaterdagkatern Vonk had als thema Vroeger was alles beter – met een vraagteken. Was bijvoorbeeld het uitgaan wilder, het voetbal spannender, en de straten veiliger?
Een duik in de cijferbrij van het Centraal Bureau voor de Statistiek levert een overduidelijk antwoord op voor die laatste vraag. Sinds de jaren vijftig is de misdaad in absolute zin meer dan vertienvoudigd, en ongeveer verzevenvoudigd als we rekening houden met de bevolkingsgroei. Werden er in 1950 nog net geen 100.000 misdrijven geregistreerd door de politie, in 2002 liep dat op tot 1,4 miljoen om sindsdien weer langzaam te dalen richting de 1 miljoen.
En dat komt dus niet omdat er zoveel fietsen worden gejat in Nederland, zoals ik bevriende rechtenstudenten wel eens heb horen verkondigen in de jaren negentig – hadden ze op college gehoord. Nu kan dat op zichzelf al vervelend genoeg zijn, zoals ik zelf eens ondervond toen mijn splinternieuwe sportfiets nota bene voor de deur werd gejat, maar óók als je naar de cijfers kijkt van de misdaad die er (letterlijk en figuurlijk) het meeste inhakt, de geweldsdelicten, kun je moeilijk ontkennen dat het er tegenwoordig flink ruiger aan toe gaat op straat.
Voor die statistiek moest ik zelf wat rekenwerk verrichten, omdat in 2005 besloten is om beroving en afpersing niet meer mee te tellen bij de geweldsdelicten, in tegenstelling tot de jaren ervoor. Of deze wijziging een politieke reden had, heb ik niet kunnen achterhalen, maar coor een goede vergelijking was het nodig om ze er weer bij te tellen. En dan zien we ook hier zowel in absolute als relatieve zin een enorme toename. Zeg maar een tsunami.
Positief is dat inmiddels ook het aantal geweldsdelicten dalende is, al is die trend echt pas van de laatste vijf à zes jaar, maar nog steeds ligt het geweldsniveau een keer of zes hoger dan in de jaren vijftig. Natuurlijk kan het theoretisch gezien zo zijn dat mensen vroeger minder geneigd waren om aangifte te doen als ze eens op hun bakkes werden getimmerd, maar een snelle rekensom leert dat dit scenario wel zeer onwaarschijnlijk is.
We weten helaas niet hoe het in de jaren vijftig met de aangiftebereidheid gesteld is, omdat daar toen geen onderzoek naar werd verricht middels zogeheten slachtofferenquêtes. Nu gebeurt dat wél. Zo raamt het Wetenschappelijk Onderzoek en Documentatiecentrum van het ministerie van Veiligheid en Justitie het werkelijke aantal misdrijven in 2010 op 8,2 miljoen, veel meer dan de geregistreerde criminaliteit: burgers doen slechts aangifte van een op de zes delicten. Stel dat de ondervonden criminaliteit in de jaren vijftig inderdaad op hetzelfde peil lag als nu, dan betekent dit dat de burger van toen slechts aangifte zou hebben gedaan van een op de dertig à vijfendertig delicten, en dat is volstrekt ongeloofwaardig.
Te meer omdat, voor zover er nog verslagen van zijn, misdaad een heftiger indruk maakte dan nu. Zo vertelde de gerenommeerde criminoloog Cyrille Fijnaut eens aan de Volkskrant hoe agenten op het politiebureau in Tilburg twee jaar na dato nog steeds spraken over de eerste gewapende bankoverval in hun stad, die in 1966 had plaatsgevonden. Sjonge jonge jonge… Bovendien is het ook niet bijster waarschijnlijk dat men in de vijftiger jaren dienders eenvoudigweg niet vertrouwde. Alles wijst erop dat bromsnor juist méér gezag genoot.
En hoe zit het nou met die erwt? Op dit moment is ongeveer een op de vier Nederlanders jaarlijks slachtoffer van minstens één misdrijf. Ongeveer hetzelfde percentage voelt zich “wel eens” onveilig. Dat is allebei teruggelopen van ongeveer een op de drie. Ofwel, de daling van de misdaad in de laatste jaren wordt keurig weerspiegeld in de daling van de onveiligheidsgevoelens sinds 2005. Nee, de burger anno 2013 is geen verwende, overgevoelige prinses. Uitzonderingen daargelaten, dat spreekt vanzelf…
Peter Wierenga is columnist & journalist. Was onder veel meer redacteur van De Pers en schrijft nu over politiek, filosofie en meer van dat soort dingen. Classicus die houdt van mannen met baarden, voetbal en pittige cappuccino
