De grote mate van corruptie in Oekraïne wordt vaak genoemd als reden om bij het aanstaande referendum over het samenwerkingsverdrag met het land tegen te stemmen. Maar is het beeld van de corruptie in Oekraïne wel gerechtvaardigd? En welke rol zou het corruptieprobleem moeten spelen in overwegingen om voor of tegen het verdrag te stemmen?
Eind januari publiceerde Transparency International de jaarlijkse Corruption Perceptions Index (CPI). Deze index rangschikt landen op basis van percepties van de mate van corruptie. Oekraïne scoort in de nieuwe index bijna even slecht als het jaar ervoor en staat nu op plek 130 van de 168. Tegenstanders van het samenwerkingsverdrag, zoals de SP en het Burgercomité EU, hebben de scores van CPI aangegrepen om tegen het verdrag te ageren: met een land dat zo corrupt is als Oekraïne moeten we ons niet inlaten, beweren zij.
De CPI moet voorzichtig worden geïnterpreteerd: het gaat niet om een meting van de mate van corruptie, maar is, zoals de naam van de index al aangeeft, gebaseerd op percepties van corruptie. Transparency International heeft niet zelf een enquête over corruptie gehouden in 168 landen, maar gebruikt informatie over de perceptie van corruptie uit een dozijn rapporten van andere organisaties. Op basis van die informatie wordt voor ieder land een unieke score berekend. De CPI moet vooral worden gezien als een waardevol instrument om het probleem van corruptie onder de aandacht te brengen en houden; niet als een index die de mate van corruptie precies kan vaststellen.
Er is alle reden om aan te nemen dat corruptie een enorm probleem is voor Oekraïne, maar de situatie is niet zo hopeloos als door de score van de CPI wordt gesuggereerd. De regering van Oekraïne is na de revolutie van 2014 begonnen met het doorvoeren van ingrijpende anti-corruptiehervormingen. Die hervormingen kosten tijd en het effect ervan is in veel gevallen niet direct merkbaar. In de percepties van corruptie waarop de CPI gebaseerd is, is het eventuele effect van de anti-corruptiehervormingen nog niet of nauwelijks weerspiegeld.
Een andere verklaring voor de nog altijd sterke perceptie van corruptie onder Oekraïners is de toegenomen media-aandacht voor corruptieschandalen. De media berichten dagelijks over corruptieschandalen waarin politici en ambtenaren op alle mogelijke niveaus betrokken zijn. De toegenomen focus op corruptie duidt op een verandering in mentaliteit: corruptie wordt door een zeer groot deel van de Oekraïners nu écht niet meer getolereerd. Door de media-aandacht voor corruptieschandalen lijkt het voor veel Oekraïners echter alsof corruptie een even groot of zelfs groter probleem is dan voorheen.
De ongetwijfeld grote mate van corruptie in Oekraïne op dit moment is een consequentie van het wanbeleid van eerdere regeringen. De aanpak van corruptie in Oekraïne gaat met horten en stoten, maar de huidige regering heeft laten zien er wél serieus werk van te willen maken. De ervaring leert dat internationale betrokkenheid bij uitstek helpt bij het aanpakken van corruptie. Ondanks de slechte score van Oekraïne in de CPI roept Transparency International Nederland juist op om het samenwerkingsverdrag te steunen. Het bestaan van het corruptieprobleem in Oekraïne kan dus juist een reden zijn om het samenwerkingsverdrag te steunen.
