Levenslang kreeg hij niet voor de moord op Pim Fortuyn, maar ‘slechts’ achttien jaar. Volkert van der G. zou op proefverlof mogen, net als andere langgestraften met meer moorden op hun misdaad-conduitestaat, maar staatssecretaris Teeven weigert het verzoek in te willigen.
‘Dat is meten met twee maten. Andere langgestraften, die veel gruwelijker misdaden hebben gepleegd, krijgen wel proefverlof omdat hun slachtoffers minder bekend zijn. Die zaken veroorzaken minder ophef. Maar omdat de Fortuynisten lopen te roepen, gaat staatssecretaris Teeven mee met het onderbuikgevoel. Dat vind ik schandalig. ’
Mick van Wely is misdaadjournalist voor Radio 1 en het Dagblad van het Noorden en auteur van het boek Levenslang!. In zijn boek duikt de onderzoeksjournalist in de geschiedenis van de straf. Levenslang! is een standaardwerkje, omdat Van Wely voor het eerst een goed inzicht biedt in de achtergronden van levenslangzaken. De Groningse journalist komt met een overzicht van alle levenslangzaken die er waren in Nederland en met nabestaanden van vier grote horrorcases kijkt hij terug op de afloop van het proces.
Op dit moment zitten er 31 mensen vast die definitief tot levenslang zijn veroordeeld. De meest bekende nooit-meer-vrij gevangene is Mohammed Bouyeri, de moordenaar van Theo van Gogh.
Van Wely meent dat Nederland tot ‘een conservatief land’ behoort met deze onherroepelijke strafmaat zonder reëel uitzicht op gratie. ‘Vaststaat dat Nederland Europees gezien volledig uit de pas loopt. Nederland is het enige land dat de mogelijkheid van vervroegde invrijheidstelling niet kent. Dat is absurd en past (zeker tot 2003) niet bij progressieve karakter van Nederland.’
Sinds de invoering van levenslange gevangenisstraf in 1871 is ‘levenslang’ precies honderd keer opgelegd. De straf kwam in de plaats van de doodstraf die in 1860 werd afgeschaft. Met de invoering van die maatregel was Nederland toen zeer vooruitstrevend.
Ter vergelijking een dikke eeuw later, in 1970, wordt er in Frankrijk nog een man ter dood veroordeeld door onthoofding door een vallende guillotine. ‘Nederland was progressief, maar koos voor een conservatief en omstreden alternatief: levenslang betekende ook echt levenslang. Dat was een en is nog altijd een omstreden straf’, zegt Wely.
Saillant is dat uitgerekend mr. Pieter Cort van der Linden, de latere eerste liberale premier van het land, in 1872 al ageert tegen de invoering van de levenslange opsluiting. ‘Net als partijgenoot en jurist Modderman vond hij levenslang een verbetering ten opzichte van de doodstraf, maar wel een monsterlijke straf. De straf mocht alleen bestaan als gratie een reële optie was.’
Van der Linden is advocaat van Hendrik Jut, een Haagse roofmoordenaar die volkswoede over zich afroept als hij in een dronken bui zijn daden – hij vermoordde een rijke weduwe- verraadt en zich kenbaar maakt als de barbaarse killer.
Een kermisuitbater maakt de volkswoede vervolgens te gelde door een attractie waarop mensen met mokerslagen hun woede konden afreageren ‘Kop van Jut’ te noemen.
Van der Linden’s politieke achterkleinkind Mark Rutte zit inmiddels een kabinet voor waar geen enkele nuance meer mogelijk is. De Kop van Jut is geen tijdelijke satire-attractie gebleven, De Kop van Jut is een monster waarmee we geen enkel risico kunnen nemen.
Staatssecretaris Fred Teeven kent geen genade en laat Volkert van der G, – de Kop van Jut van deze tijd – niet op proefverlof, ‘De VVD predikt net als het CDA het definitieve karakter van de straf: levenslang is gewoon levenslang. De VVD dacht vroeger veel genuanceerder over de levenslange gevangenisstraf dan nu. Eind negentiende eeuw waren vooral de christelijke partijen het toonbeeld van de keiharde law en order. Zij wilden de doodstraf handhaven.’
Van Wely’s onderzoek toont aan dat de levenslang gestraften soms gewone huisvaders of -moeders zijn, maar vaak psychisch gestoorde, op geldbeluste en aan alcohol of drugs verslaafde killers zijn. ‘Er waren meedogenloze landlopers en criminelen die voor een paar gulden iemand de hersens in sloegen, levensgevaarlijke zedendelinquenten, maar ook keurige echtgenoten die – al dan niet terecht- hun vrouw zat waren.’
Het meest populaire moordwapen was lange tijd arsenicum. ‘Als moordzaken werden opgelost kwam dat vaak door loslippigheid van de dader. Die zat dan laveloos in een kroeg en biechtte de moord op. Dan groef het OM de kist op, die soms zo was doordrenkt met arsenicum dat je het lichaam niets eens hoefde te checken. Ik denk dat er nog veel meer moorden zijn gepleegd die nooit zijn opgelost. Toen had je nog geen CSI natuurlijk.’
Sommige zaken lokken dezelfde al eeuwen de zelfde reacties uit. Bij kinderverkrachters wordt nog steeds om castratie geschreeuwd. Jan Stoffers, het Monster uit Assen, die in 1999 de zevenjarige Naomi Eleveld vermoordde en verkrachtte moest testikelloos verder leven, vond een deel van de mensen die zich voor zijn huis verzamelen.
In 1934 werd dezelfde behandeling geëist voor Emanuel Polak, de man die in 1934 in Amsterdam de zevenjarige Sarah Beugeltas seksueel misbruikte en vermoordde. ‘Ophef en volkswoede zijn er altijd geweest. De impact van criminaliteit is door nieuwe media groter geworden. Het onveiligheidsgevoel is gegroeid.’
De misdaadreporter verwacht dat een simpele moord in de toekomst tot Kamervragen zal leiden. ‘We kijken steeds maar naar incidenten. In 2035 verwacht ik kamervragen omdat er toch een moord is gepleegd. We willen alles tot het zieke toe maar uitsluiten. Maar de honderd procent veilige maatschappij is een utopie.’
Wely vindt de politieke bemoeizucht ‘eng’ worden. ‘Dat de politiek zich met een individuele strafzaak bemoeit is vreemd. Als dat in een ander land gebeurt noemen we dat een bananenrepubliek. Ik vind de bemoeizucht veel te ver doorschieten….daar hebben we toch rechters voor?’
Van Wely zou niet graag in een magistratelijke zetel zitten trouwens. ‘Gevoelsmatig vind ik ook dat Volkert van der G levenslang had moeten krijgen, maar daar was juridisch te weinig grond voor. Het was een enkelvoudige moord, Van der G. had niet eerder iemand gedood en de kans op recidive was niet groot.’
Heeft hij zich ooit kunnen verplaatsen in een crimineel? ‘Kijk, een mooie juwelenroof is geweldig, maar als je in de oorlog drie joodse vrouwen berooft en in de Maas gooit dan ben je echt gek of als je de moeder van een kind, vastbindt en laat stikken, terwijl je dat kind voor haar ogen meeneemt, dan moet je in principe de rest van je leven vastgehouden kunnen worden. Voor slachtoffers is levenslang die minimale compensatie voor maximaal leed.’
Helaas, herhaalt de geschiedenis zich vaak als je het moord-cv van levenslang gestraften bestudeert. Veel moordenaars blijken als kind zelf in aanraking te zijn geweest met geweld. ‘Ja, de prostitutiemoordenaar Willem van Eijk en Rudolf Kasebier, moordenaar en dierenmishandelaar, groeiden op in moeilijke gezinnen. Daar kon je spreken van de Wet van Murphy, maar het is geen vaststaande wet. De Amerikaanse serial killer Ted Bundy kwam uit een prima gezin. Die past niet in dat rijtje.’
Soms is de moordlust sterker dan burgermansmoraal. ‘Meest opvallend vond ik een jongen die op 13-jarige leeftijd een vriendje doodde en toen hij vrijkwam na een celstraf, weer doodleuk iemand ombracht. Luye van der Laan verklaarde huilend voor de rechter dat hij de lust om te moorden niet kon weerstaan. Hij maakte zich kort na zijn tweede veroordeling van kant in de bajes.’
Levenslang! is hier te bestellen.
