“Opeens vraag ik me af: steeds vaker hoor je dat politieke partijen lijsttrekkersverkiezingen organiseren. Pas organiseerde GroenLinks een verkiezing voor het lijsttrekkerschap voor het Europees Parlement en nu zijn D66, het CDA en de PvdA daarmee bezig. Ook houdt de PvdA allerlei verkiezingen voor lokale lijsttrekkers, zoals pas in Zoetermeer. Bij de PvdA kun je zelfs stemmen voor de lokale lijsttrekker als je geen lid bent. Is dit iets nieuws? Ik hoorde vroeger nooit iets over dit soort verkiezingen en nu wordt je ermee doodgegooid.”
Er was een tijd dat partijbazen bepalend waren voor wie er op een kandidatenlijst terecht kwam en wie niet. Deels is dat nog steeds het geval, want niet iedereen die zich bij een partij aanmeldt komt ook zonder meer op de kandidatenlijst te staan. Sinds enkele jaren is het idee sterker geworden dat de leden van partijen moeten bepalen wie er namens voor een partij gekozen kan worden. En dus komen er allerlei campagnes voor zowel het lijsttrekkerschap als voor een plaats op de lijst op zich. Het is voor kandidaten niet meer voldoende bekend te zijn bij de partijtop, ze moeten ook leden overtuigen.
Waar dit idee vandaan komt is niet zo duidelijk. Waren partijbazen slecht in het selecteren van politieke leiders? Er bestaan zowel slechte als goede voorbeelden van leiders die door partijbazen werden aangewezen. Toch lijken het vooral de slechte voorbeelden die tot het idee hebben geleid dat leden beter in staat zijn de kandidaten te kiezen dan de partijbazen. Min of meer mislukte politieke leiders als Hans Dijkstal en Ad Melkert werden niet aangewezen door leden en de VVD en PvdA moesten dat met zware verliezen bekopen.
De vraag blijft of leden beter selecteren. Diederik Samsom werd door leden aangewezen en was succesvol bij de laatste verkiezingen, maar het was van korte duur. Jolande Sap werd wel door de leden als lijsttrekker aangewezen, maar dit kon niet voorkomen dat ze weinig steun had binnen de eigen gelederen. Steun van leden is dus niet genoeg. Het is geen garantie op populariteit en steun binnen de partij zelf blijft ook nodig. Garanties op succes zijn er nooit.
Dat geldt ook voor het PvdA-idee gewone burgers mee te laten kiezen wie er lijsttrekker moet worden. Dit maakt het proces eigenlijk nog ingewikkelder. Het is nu mogelijk dat er een lijsttrekker gekozen wordt die geen steun heeft van de partijleiding en geen steun heeft bij de eigen leden. Ook is een algemene verkiezing onder burgers geen garantie voor populariteit bij een breed publiek. De verkiezing kan niet alleen gesaboteerd worden, ook doen er maar weinig burgers aan mee. We hebben geen idee of de stemmers representatief zijn voor het electoraat.
Het was in het verleden nooit zeker of een lijsttrekker succesvol zou zijn en daar is niets aan veranderd. Het enige verschil is dat als leden of burgers de lijsttrekker kiezen in plaats van de partijleiding, het in ieder geval niet de schuld van de partijleiding is als de lijsttrekker een totale mislukking blijkt te zijn.
Chris Aalberts beantwoordt wekelijks een vraag over politiek bij ThePostOnline. Heeft u ook een vraag? Mail hem naar [email protected] en u krijgt antwoord. Beeld: debat tussen D66-kandidaten Sophie in ’t Veld en Marietje Schaake op YouTube.
