Snowden. NSA. Wikileaks. Drones. Het besef begint bij steeds meer mensen door te dringen: we leven in een surveillance-maatschappij waarin onze levens 24/7 in de spotlights staan. Maar het gaat verder, het volk moet met dit systeem sympathiseren. Via een opmerkelijk huwelijk tussen het Amerikaanse militaire complex en Hollywood lukt dat steeds beter.
Waar denkt u aan bij Top Gun? Straaljagers, Tom Cruise en een bromance gevoel? Dat zijn de beelden op ons netvlies. Maar op een kantoor in Arlington, Virginia in de VS is de film bekend om een heel andere reden: als de eerste succesvolle Pentagon bioscoopcommercial. Hoe zit dit? Begin jaren tachtig heeft het Amerikaanse leger een imago probleem. Vietnam was de verloren en nutteloze oorlog. Vele jonge Amerikanen sneuvelden, en ‘the ones that came back just weren’t the same anymore’ (Springsteen, The River.)
Polls lieten sterke daling in defensievertrouwen zien, nieuwe aanmeldingen stokten. Maar defensie had dringend soldaten nodig. Wat deed de dienst? Ze belden Hollywood.
Een gesponsorde actiefilm maken, met bijna gratis gebruik van miljarden kostende props als F14 Tomcat’s, logo’s en vliegbases, had producer Jerry Bruckheimer (Beverly Hills Cop) daar zin in? Dat had hij. Voorwaarde was wel dat het Pentagon verregaande inspraak in het script zou hebben, tot op dialoog niveau. Wereldwijd bracht Top Gun 347 miljoen dollar op, en jongens en mannen droomden in de bioscoop van zo’n heldenrol.
Het Pentagon maakte die droom werkelijkheid, want meteen buiten de bioscoopzaal stonden de sign-up tafels met officieren klaar om te helpen bij het tekenen voor militaire dienst. Militair zijn was weer cool. Het vertrouwen in het leger steeg aanzienlijk. En een succesformule was geboren. Van X-men tot Armageddon, van Pearl Harbor tot Battle Los Angeles, we krijgen inmiddels een enorme hoeveelheid Amerikaanse militaire complex producties te verwerken. Allemaal met actieve deelname (lees; script!) van defensie en ook geheime diensten.
Kijk naar de Oscars. Beste film van dit jaar, Argo, romantiseert een CIA operatie. Het verhaal wordt gebracht als waargebeurd, maar is zwaar bewerkt. Een vliegveldchase, geblokkeerde tickets en gevaarlijke dagtrip zijn gewoonweg verzonnen.
Een andere Oscarkandidaat was Zero Dark Thirty. Het idee achter deze film was om ‘enhanced interrogation’ oftewel martelen, te introduceren als aanvaardbare methode; eentje die volgens de film zelfs leidde tot de uitschakeling van Osama Bin Laden. Een pertinente leugen. Dit blijkt na een geslaagde WOB procedure naar de correspondentie tussen regisseuse Kathryn Bigelow en de CIA.
Maar veel mensen denken nu wel dat dit de waarheid is. Het is slimme propaganda. De rol van cinema op ons collectieve denken moeten we niet onderschatten. En de bioscoop is een sublieme plek voor beïnvloeding: je bent er veel minder op je hoede voor reclame dan op TV. Volgens de definitie is propaganda: “Misleidende informatie die gebruikt wordt om aanhangers te winnen. Vaak gebruikt om ideële en politieke doelen te verwezenlijken.”
Het ooit kritische Hollywood zou er goed aan doen om deze definitie op nemen aan het begin van haar films.
@petervlemmix is film- en documentairemaker, o.a. over privacy “panopticon”.
