Boeken hebben macht. Ze kunnen je leven veranderen. Je manier van denken wordt op de kop gezet, je ziet ineens alles anders. Het is dan ook niet gek dat mensen in het verleden boeken verbrandden. In Nederland houden we niet zo van boeken verbieden. Eens in de zoveel tijd discussiëren we wat over Mein Kampf, het enige boek dat in de buurt van verboden komt. In de Angelsaksische wereld doen ze minder moeilijk over literaire zuivering. Nu wij massaal boeken online kopen, wordt censuur in het buitenland ook relevant voor Nederland. Zeker nu Amazon, Barnes & Noble en WH Smith besloten om zelfgepubliceerde erotica te verbannen uit hun ebook-stores.
Het argument tegen censuur is makkelijk. De bijbel staat immers vol met ultrageweld en de boeken van Markies de Sade en Gerard Reve zijn erkend als belangrijke literatuur. Het gaat nooit gebeuren dat deze boeken verboden worden, hoezeer puriteinse gekkies daar ook om roepen. De communis opinio is immers dat literatuur scherp, grensoverschrijdend en ongerieflijk mag zijn (of zelfs moet zijn). Het gevaar zit in de randjes, in de krochten, in de teksten die niet de bescherming van het label kunst genieten.
Tegenwoordig kan Jan Alleman zijn eigen boeken uitgeven en te koop aanbieden via grote websites. Het blijkt dat als Jan zijn fantasie laat gaan, hij vieze dingen opschrijft. Incest, gewelddadige verkrachting en bestialiteit. Soms tekent hij er zelfs plaatjes bij. Zulke content is vrijelijk beschikbaar voor iedereen die ernaar zoekt, dus ook voor kinderen. Toen dit onlangs aan het licht kwam, ontstond er grote morele verontwaardiging. Een Britse politicus zei: “It is disgusting that WH Smith, one of the country’s most respected retailers, is selling hardcore pornography alongside children’s books”.
Iedere mogelijke connectie tussen kinderen en porno biedt tegenwoordig een mandaat om in te grijpen. De bazen van WH Smith handelden dan ook rap. Ze besloten direct de gehele site offline te halen. Pas toen ze alle zelfgepubliceerde troep hadden verwijderd, ging de site weer de lucht in. Kobo, het bedrijf dat ebooks aanlevert aan WH Smith, neemt nu maatregelen om herhaling te voorkomen. Dat is geen censuur vinden ze zelf, maar ‘imagomanagement’. “We want to protect the reputation of self-publishing as a whole” zegt Kobo tegen de BBC.
Het cruciale in deze kwestie is het zelfuitgegeven aspect. Deze boekhandelaren maken een onderscheid tussen porno (Jan Allemans zolderprojectje) en literatuur (Jan Wolkers’ levenswerk). Het is lastig om te bepalen wat nu precies porno is en wat erotiek, waar lectuur eindigt en waar literatuur begint. Een goede definitie is die van Brian McNair. Volgens hem is iets porno op basis van inhoud (seks) en intentie (iemand op te winden). Als het voornaamste doel is om de lezer of kijker klaar te laten komen, dan is het porno. Als de intentie esthetisch is, zoals in de film Boogie Nights, dan is het geen porno.
Intentie beoordelen is natuurlijk niet eenduidig. Het is een kwestie van subjectieve interpretatie. Daarom is het handig in zo’n geval te varen op een autoriteit. Je kunt een boek voorleggen aan literatuurwetenschappers die beoordelen of het kunst of kitsch is. Makkelijker is af te gaan op de verschijningsvorm. Uitgevers verlenen een boek autoriteit. Uitgevers krijgen veel manuscripten en kiezen de beste eruit. Het is hun vak, ze hebben ervoor geleerd, zij zullen het wel weten. Zelfuitgegeven boeken hebben daarom een lagere status. We zien nu dat er ook niemand is om ze te verdedigen.
Het maken van zulke indelingen is een machtshandeling. Er zijn grote consequenties aan verbonden. ‘Zelfuitgegeven’, ‘lectuur’ en ‘pornografie’ zijn woorden die verwijzen naar de randjes, naar gemarginaliseerde en geminachte domeinen. Deze boeken worden niet op de voorpagina aangeprezen, je moet er echt naar zoeken.
In de pornopaniek wordt het internet steeds meer opgeschoond en gefilterd. Dat gebeurt niet door democratisch verkozen overheden, maar bedrijven. Publicist Coleen Singer beschreef hoe moeilijk het tegenwoordig is om porno te googelen. Zelfs wanneer je alle safe search-instellingen in Google uitzet, krijg je pas op de zesde pagina pornografische resultaten voor ‘blowjob’. De rest zijn Cosmo-achtige adviezen en verwijzingen naar Steak & Blowjob-dag. Goed nieuws voor ouders die hun kinderen willen afschermen, slecht nieuws voor de wereld. Als we ermee instemmen dat de randjes vogelvrij zijn, zullen we het gevecht verliezen. Randjes rafelen.
