Geinig embargorelletje. Het SCP, dat is die overheidsclub die regelmatig extreem gekleurde propaganda in uw maag komt splitsen, kwam woensdag met een nieuw rapport (pdf). Conclusie: Nederlanders zijn nog steeds enorm gelukkig. Het SCP weet zulks dan uit ‘onderzoek’ maar u zult zelf ook al hebben bedacht dat dergelijk ‘onderzoek’ van het bedenkelijke soort is, favoriet bij types als Roos Vonk en Rutger Bregman.
Het heugelijke feit dat u gelukkig bent (al vindt u dat zelf beslist niet) werd woensdagmorgen om 06:00 uur al in een ronkend persbericht opgeschreven en ingestoken bij het ANP. Het ANP is een betrouwbaar persbureau en je kunt er bij hun nieuwsberichten vanuit gaan dat ze zijn gecheckt en gedubbelchekt, dat de feiten kloppen, dat het om onafhankelijk nieuws gaat en dat er objectief verslag wordt gedaan. Soms wordt door ANP ook wel informatie uitgebracht als persbericht via APS: een systeem waarmee iedereen tegen betaling persberichten kan laten verzenden via het ANP-netwerk. APS-berichten zijn dus per definitie niet geschreven door het ANP maar bevatten uitsluitend eenzijdige informatie.
Het SCP-bericht was geen APS-bericht. Maar om te zeggen dat het een gewoon ANP-waardig nieuwsbericht was? Nou nee. In het geheel niet zelfs.
Zo stond er letterlijk in de tekst:
“De SCP-publicatie is woensdag in Den Haag gepresenteerd. Het eerste exemplaar is voor Kamervoorzitter Anouchka van Miltenburg.”
Niks mis mee, behalve dan dat dit er al stond om 06:00 uur op woensdagochtend, terwijl zowel de publicatie van het rapport als het overhandigen van een exemplaar aan mevrouw van Miltenburg nog moesten plaatsvinden. Zes hele uren later om precies te zijn.
Er werd dus ‘nieuws’ gebracht dat nog helemaal niet had plaatsgevonden. De feiten van zowel publicatie als overhandiging waren nog helemaal geen feiten. Het waren, goed en wel beschouwd, pure verzinsels. Mevrouw van Miltenburg had vandaag kunnen afzeggen of er had iets mis kunnen gaan in de organisatie en de verzinsels zouden überhaupt nooit feiten zijn geworden.
Dat is raar voor een betrouwbare journalistieke organisatie. De berichtgeving over het rapport (‘Nederland is gelukkig’) was weliswaar feitelijk, maar waarom worden verzonnen, toekomstige feiten ook opgenomen in het nieuwsbericht? Dat is meer iets voor persberichtcopy dan voor journalistieke verslaggeving.
Omdat ik sowieso tegenstander ben van embargojournalistiek doorbrak ik het embargo en publiceerde het bericht integraal rond 10:00 uur op woensdagochtend. Dus nog altijd ruim twee uur voor de uiteindelijke embargodeadline.
Het ANP liet vervolgens weten niet blij te zijn met deze grappen omdat ze met klanten ‘afspraken maken over embargo’s’. Wellicht dat zulks in de algemene voorwaarden staat, sue me, maar ik kan me niet herinneren daarover afspraken te hebben gemaakt, anders dan de bij het bericht afgedrukte eenzijdige mededeling dat ik me aan een embargo heb te houden. Dat is een mededeling, heel wat anders dan een afspraak.
Het enige wat ik doe is nieuws publiceren waarvan ik zeker weet dat het uit betrouwbare bron komt. In dit geval het ANP, betrouwbaar genoeg om te publiceren. Ik zie geen reden de nieuwsconsument niet te voorzien van nieuws alleen omdat anderen vinden dat nieuwsconsumenten het niet voor een bepaald tijdstip mogen weten omdat ze het eerst voor zichzelf willen houden, om welke reden dan ook.
De sanctie is nu dat wij voortaan geen embargonieuws meer krijgen via het ANP. Dat is prima. Het meeste embargonieuws gaat toch over zogenaamde ‘ontdekkingen’ of ‘publicaties’ die niemand wil weten en bij écht belangrijk nieuws is er altijd wel iemand die (terecht) het embargo doorbreekt.
Maar wat niet prima is, is de verontrustende gedachte dat een organisatie, in dit geval (nota bene) de rijksoverheid, kennelijk afspraken kan maken met een als betrouwbaar, objectief en onafhankelijk bekend staand persbureau (een professionele journalistieke organisatie). Om vervolgens (nog) niet gebeurde feiten en eenzijdig gekleurde informatie te verkopen als relevant en betrouwbaar journalistiek nieuwsbericht.
Van een journalistieke organisatie mag je verwachten dat ze kritisch en afstandelijk blijft, al helemaal als het gaat om mededelingen van de rijksoverheid. Het is sowieso absurd om in een nieuwsbericht nog niet bestaande toekomstige feiten te melden. Stel je voor hoe het nieuws er uit gaat zien als we straks nieuwsberichten krijgen met ‘morgenmiddag zal er een fietser vallen’ of ‘Ajax scoort morgen met 2-0 tegen Feyenoord’. Niemand zou ooit nog een journalist of journalistiek medium vertrouwen. En terecht.
Nu de embargodeadline is afgelopen en de diverse media het nieuws hebben gepubliceerd, blijkt wel hoe belangrijk het is om kritisch en afstandelijk te blijven bij overheidsnieuws. Want ‘we zijn in Nederland gelukkig’, is maar één van de vele mogelijke interpretaties van het vuistdikke SCP-rapport. ‘De kleine ondernemer heeft het meeste last van de crisis‘, ‘Nederlanders somberen over de economie‘, ‘negatieve stemming over immigratie en integratie afgenomen‘ en ‘Nederlander gelukkig maar wel somber over economie‘ zijn andere interpretaties die je óók uit het rapport kunt halen. Maar somberheid, crisis en problemen bij ondernemers is duidelijk niet de boodschap die het SCP graag als eerste wil overbrengen.
Wat de overheid wél wil overbrengen heeft een naam: propaganda. Typerend voor elke overheid. En het zijn nu juist journalisten die ervoor moeten zorgen dat propaganda vanuit de overheid kritisch wordt bekeken zodat de nieuwsconsument de échte boodschap die zich onder de camouflage van de propaganda bevindt krijgt te horen.
Die boodschap kan weliswaar verschillen per voorkeur van het verzuilde medium (bij de Telegraaf ligt de nadruk eerder op de economie en bij NRC juist op integratie) maar draait daar niet om de boodschap die het SCP zo graag wil uitdragen.
Dat een ANP-redacteur zonder gene opschrijft dat ‘Nederlanders zijn gelukkig’ de belangrijkste conclusie is van een rapport waaruit ook heel wat anders (en ook heel veel) valt te concluderen is op zich betreurenswaardig. Je gaat je haast afvragen of het onafhankelijke ANP niet óók een gekleurde organisatie is waar bepaalde feiten niet worden gemeld of soms extra worden aangestipt.
Maar dat overheidspropaganda op de door het SCP gewenste wijze, inclusief verzonnen toekomstige gebeurtenissen, zonder morren wordt vertaald in ‘nieuws’ en compleet met eenzijdige embargo-bevelen aan de consument wordt voorgeschoteld lijkt mij vrij dodelijk voor de reputatie van onafhankelijke journalistiek.
Het is hoe dan ook een goede reden om ook de berichtgeving van het ANP voortaan extra te wegen. Al helemaal als het over SCP-rapporten en nieuws van de overheid gaat.
