Televisiekijken kan op verschillende manieren. Je kunt het aanbod eendimensionaal tot je nemen, kijken en luisteren zoals de makers het bedoeld hebben. Leuker vind ik het om erlangs te kijken, de boodschap laten voor wat het is en naar de details te kijken, de subtekst, de blikken die meer zeggen dan gestileerde taal en uitgebalanceerde beelden.
Op 5 December, de avond waarop Mandela overleed, was er genoeg te beleven. Niets is zo mooi als Paul Witteman te horen zeggen dat de avond anders zal verlopen dan gepland. Want, weet ik uit de ervaring van één optreden bij P & W, de heren houden niet van verrassingen. Het liefst moet de talkshow zo lopen dat alle antwoorden al bekend zijn, zodat Paul en Jeroen het montere middelpunt kunnen zijn met spitsvondige grapjes die allemaal op hun papiertje staan.
Een studio met twee gasten. Een schrijver en een wetenschapper. Het was duidelijk dat ze niets te melden hadden over het onderwerp. Ze hadden Mandela, in tegenstelling tot de rest van de wereld, zelfs nog nooit de hand geschud. Aan het gezicht van de schrijver kon je duidelijk zien dat hij baalde, want zijn onderwerp kwam nauwelijks aan bod. En hij had nog wel zo’n leuk boekje geschreven over een jongen die op het verkeerde moment op de verkeerde plek stond en werd doodgeschoten. Nu was de schrijver zelf op het verkeerde moment op de verkeerde plek – hij zakte steeds verder weg, want zelfs op de vraag wat de dood van Mandela voor de wereld zou betekenen wist hij geen antwoord. De wetenschapper was verheugd over de plotselinge ommezwaai in de talkshow. Nu ik hier toch zit, zal ik praten ook, moest hij gedacht hebben. Heel Nederland luisterde naar zijn analyse over het leven van Mandela, die mijn achtjarige dochter de volgende dag op school moeiteloos had kunnen evenaren.
Daarna ging alles opeens snel. De twee gasten bleven zitten maar waren niet meer interessant. Er kwam een man met een nors gezicht die alles over Mandela wist. Ook was Wim Kok opeens aan de telefoon. Hij belde vanuit Australië, hij was daar vanwege een conferentie. Als Mandela niet was overleden hadden we nooit geweten waar Wim Kok op 5 December was. Job Cohen mocht aan de telefoon zijn zegje doen. Hij vond het jammer dat hij geen burgemeester was toen Mandela in Nederland was. ‘Altijd wat met uw carrière, ’grapte Witteman. Ach ja, Mandela op het Leidseplein, we zagen de beelden weer. Jeroen Pauw wist te vertellen dat ook hij op het plein stond. We zagen Ed van Thijn met zijn grote bril. En Mandela maar zwaaien naar Jeroen Pauw vanaf het balkon. Weer iemand aan de telefoon. De voorzitter van de Nederlandse ANC of zoiets. Hij had Mandela zes keer ontmoet, één keer was dat met Pia Dijkstra. Toen de man Mandela voor de zoveelste keer ontmoette herkende Mandela hem eerst niet en vroeg daarna waar Pia Dijkstra was. Daar sta je dan met je goede gedrag. ‘Where is that blond lady’. Ik hoor het Mandela zeggen. Ruud Gullit met Mandela, iedereen met Mandela, de redactie van Pauw & Witteman had alles weer onder controle. Live beelden bij het huis van Mandela. Een stuk of tien mensen, ze lachten. De twee gasten, de schrijver en de wetenschapper, keken bedroefd om zich heen. ‘Wij nodigen u een andere keer uit,’ zei Witteman nog. Gaat nooit gebeuren, moeten ze gedacht hebben. We zijn verdomme Pia Dijkstra niet.
In de journaals ging het die historische avond ook nog over andere dingen. Het was pakjesavond en het stormde. Verslaggevers stonden bij de sluizen en schreeuwden tegen de wind. Ouderen huilden om de herinneringen aan de ramp van 53, want de omstandigheden waren hetzelfde als nu. Daarna weer Wim Kok op zijn hotelkamer in Australië. Een kort interview met een man die zei dat Zuid Afrika een vader had verloren en dat Mandela een zoon was. De zwarte Jezus, noemde iemand hem, en een ander wist te vertellen dat Mandela ook zijn donkere kanten had.
Het zal Sepp Blatter een zorg zijn. Zijn minuut stilte duurde 13 seconden. Niemand in de zaal liep weg. Na afloop van de WK loting had Louis van Gaal een heel rood hoofd. ‘Geef dat geld van zo’n loting toch aan Spieren voor Spieren,’ zei hij geïrriteerd. Dat was mooie televisie, een oprechte boosheid van een man die tijdens het diner voor de loting, een paar wijntje teveel ophad. Van mij mag van Gaal iedere avond op tv het nieuws presenteren. ‘Mandela is overleden. Hij was niet alleen de beste van Amsterdam, hij was niet alleen de beste van Europa, hij was de beste van de wereld!’
