Op 14 januari plaatste rechtbankverslaggever Chris Klomp de blog “Mamma is gek geworden” op zijn website. Zijn commentaar erbij op twitter was: “Lange rechtszaak. Kort blog. In vijf minuten geschreven. Met een enkel gedachte: GODSKOLERE. Rechtszaak gedaan. Kinderen opgehaald. En nu ff keihard janken. Omdat het kan en ik ook maar mens ben.”
Het stuk van Chris is een cri de coeur en ontroerde me. Hier is een vader aan het woord, die het verhaal vertelt van een klein meisje dat bijna dood was. Maar terwijl ik het las dacht ik ook: shit, ik ben blijkbaar weer de enige die vanuit de moeder die die gruweldaden verricht heeft probeert te denken.
Chris Klomp is een misdaadverslaggever met een groot hart, die zijn daders ook als slachtoffers ziet, vaak tot chagrijn van zijn lezers. En het is zeker niet zo dat hij zich niet in psychoses en hun consequenties verdiept heeft, getuige deze en deze blog. Maar een onwetende lezer zou aan het einde van “Mama is gek geworden” de indruk kunnen krijgen dat de moeder van het meisje dat aan de dood ontsnapte een monster is. Of dat mensen in een psychose altijd gruwelijke misdaden plegen. Niets is minder waar.
Het idee dat psychoses meestal tot gruweldaden leiden is een rare karikatuur van de werkelijkheid, die kan bestaan omdat geestesziekte anno 2014 in Nederland nog steeds een taboe is. Eén op de dertig Nederlanders zoekt vroeg of laat in zijn leven psychiatrische hulp, maar vrijwel niemand heeft het erover. Een arm in het gips is haast een trofee, maar als je op de verhalen erover af moet gaan, zijn mensen met dolgedraaide hersens in Nederland net zo zeldzaam als homo’s in Iran. Dus die ene keer dat je er over hoort in de media, is als er iets verschrikkelijk misgaat.
En dat is vreemd. We leven in een tijd waarin plaatjes van de hersenen en de verhalen van Oliver Sacks gemeengoed zijn. Steeds mooiere optische illusies op het web tonen aan hoe simpel het is om het visuele filter van onze hersens voor de gek te houden. We weten hoe gemakkelijk ons geheugen ons een loer draait. Dus een psychose, die toestand van zijn waarin ons betekenisfilter overuren draait en we overal bevestiging van onze waanideeën zien, zou niet zo moeilijk te begrijpen moeten zijn. Dat we het ons zo moeilijk voor kunnen stellen danken we waarschijnlijk aan Descartes, met zijn scheiding tussen lichaam en geest. Het engste van waanzin is misschien wel, dat ze aantoont dat wat we onze geest noemen helemaal niet los staat van ons lichaam, dat onze ‘geest’ op eenvoudige routines berust, die ontregeld kunnen raken. En wie denkt dat zijn of haar geest niet op eenvoudige routines berust moet maar eens naar een kind kijken dat thee drinkt met haar poppen.
Wie gek is denkt rare dingen en doet rare, onlogische dingen. Soms zijn die grappig en halen het lokale nieuws. “Man in verwarde toestand rijdt met driewieler over de snelweg.” Zo heb ik ooit in een psychose geprobeerd de kuif van een van mijn beste vrienden eraf te knippen, omdat ik zo dacht van mijn kaalheid af te komen. Toen ik weer normaal kon nadenken schaamde ik me dood. Het heeft misschien wel een jaar geduurd voor ik hem weer onder ogen durfde te komen. Het gros van de psychoses heeft soortgelijke gevolgen. Mensen maken een chaos in hun eigen huis, vallen de buren lastig met veel te harde muziek, gooien hun huisraad uit het raam of schoppen keet in het lokale café. In een op de duizend gevallen gaat het echt mis en vallen er doden. Die casussen worden landelijk nieuws. En omdat je van de overige negenhonderdnegenennegentig gevallen weinig hoort, krijg je dat scheve mediabeeld. Slecht geschreven ziekenhuissoaps, waarin schizofrenen moordenaars zijn zonder het zelf te weten, dikken het nog eens extra aan.
Nu weer terug naar die moeder. Werd ze op die verschrikkelijke dag wakker met het idee “zo, nu ga ik eens even lekker mijn kinderen om zeep helpen”? Nee natuurlijk niet. Ze was doorgedraaid. Haar hersens hielden haar voor de gek. Ze was er van overtuigd dat iedereen dood moest, dat iedereen eigenlijk al dood was, zoals Chris Klomp het in zijn blog aangeeft.
Stel je nu eens voor: je ben die moeder. Je hebt een spuit of pillen gekregen en je hersens doen het weer. Je kunt weer normaal nadenken. Twee van je kinderen zijn dood. En jij hebt dat gedaan. Je dochter leeft nog, maar is voor het leven getekend. Je hebt je man van zijn gezin beroofd. En daar moet jij mee leven.
Sam Gerrits durft wel over zijn psychoses te praten en schreef dit boek erover met filosoof Wouter Kusters.
