De militaire interim-regering voert sinds de afzetting van Morsi een hardnekkige mediacampagne tegen het Westen. De gemiddelde Egyptenaar gelooft de gekleurde berichtgeving. Hierdoor belanden buitenlandse journalisten in de gevangenis, blijven toeristen weg en voelen expats zich niet veilig meer.
Direct na de afzetting van de Egyptische president Mohammed Morsi nam het leger de controle over de staatsmedia. Omroepen die beheerd werden door de Moslimbroederschap of sympathiseerden met de politieke partij werden op zwart gezet. De dag erna, op 4 juli, verscheen een propagandavideo op ONtv, gericht aan westerse media.
Dit is geen militaire coup, dit is een revolutie. Stop met het brengen van misleidend nieuws, luidde de boodschap, die in verschillende talen werd gebracht. Dit statement, eerder vijandig dan verklarend, kwam nadat buitenlandse media het ingrijpen van het leger een ‘coup’ in plaats van een ‘revolutie’ noemden.
‘De VS en Europa zijn bezig met een plan om het Midden Oosten op te delen’, vertelde presidentieel adviseur Mostafa Hegazy twee keer eerder in de staatskrant Ahram. Het artikel beschreef een complot van de VS, de EU en de buitenlandse media. En de Egyptische tv-zender ONtv beschuldigde westerse media ervan te worden betaald door de Moslimbroederschap.
Het lijkt onwaarschijnlijk dat Egyptische media doelbewust onwaarheden de samenleving insturen, maar niets is minder waar. “Egyptische journalisten worden zelfs betaald om onwaarheden de ether in te slingeren,” vertelt een Egyptische journalist. “En de meesten passen het nieuws aan op de wil van de nieuwe machthebber, in dit geval generaal Sisi.”
Analisten op de televisie en in de krant geven het Westen er dagelijks van langs met uitspraken als ‘Europa wil ons land opsplitsen of ‘Angelina Jolie hoort bij de Moslimbroederschap’ en ‘we moeten er serieus over nadenken of Obama het land nog wel in mag’.
“Omdat je dezelfde beweringen overal tegenkomt, op verschillende zenders, in verschillende kranten, geloven Egyptenaren het,” zegt de Egyptische accountant Mohamed Mamdouh. Hij beaamt dat de media sinds de coup steeds negatiever berichtgeving over het Westen, maar ook over Palestijnen en Syriërs.
“Kortom: iedereen die kritisch is over het huidige beleid moet het ontgelden,” voegt hij eraan toe.
Egypte zit sinds de afzetting van Mohammed Morsi in een ernstige crisis. Protesten vinden dagelijks plaats, ondanks het eerdere verbod van de interim-regering. Het leger probeert de chaos hardhandig de kop in te drukken en hierbij vielen sinds juli honderden doden, voornamelijk Moslimbroedersupporters of tegenstanders van het leger. Duizenden mensen werden opgepakt, waaronder activisten en journalisten, en Egypte kampt opeens met een toename van bomaanslagen.
Het Westen uit regelmatig kritiek op het harde en ondemocratische beleid van het leger, maar dat valt niet in goede aarde bij Egyptenaren. Europese landen liggen in toenemende mate onder vuur, net als de Verenigde Staten en de Moslimbroederschap. Egyptische staats- en commerciële media zijn sinds de machtswisseling nog meer dan daarvoor keiharde propagandawapens geworden voor het huidige regime.
Complottheorieën vinden gretig aftrek onder de normale bevolking. The Guardian, bijvoorbeeld, zou volgens de Egyptische media grotendeels in handen zijn van Qatar. Hierdoor wordt het klimaat tegen buitenlandse journalisten steeds vijandiger.
“Een Egyptenaar begon laatst op straat tegen me te schreeuwen. Hij vroeg waarom het Westen Morsi terug wil en terroristen steunt. Ik vertelde hem dat dit niet waar was, maar hij geloofde me niet. Het was een beangstigende situatie,” vertelt een buitenlandse journalist die in Cairo woont.
Een andere Westerse journalist geeft zelfs aan te willen vertrekken, omdat het voor westerlingen ‘steeds moeilijker’ wordt om het werk goed te kunnen uitvoeren.
Anderen zijn na de coup vertrokken, net als een groot deel van de Al Jazeera-staf, dat na de militaire coup letterlijk naar Qatar vluchtte. In een paar maanden tijd belandde Egypte in de top drie van de meest gevaarlijke landen voor journalisten.
Al Jazeera heeft het de laatste maanden in ieder geval zwaar te verduren gehad. Hun kantoren in Cairo werd door de autoriteiten gesloten en veel journalisten belandden in de gevangenis.
Onder hen bevinden zich een cameraman en journalisten Mohamed Fahmy en Peter Greste. Zij worden ervan beschuldigd een terroristische cel van de Moslimbroederschap te leiden en betrokken te zijn bij explosies.
De arrestaties maakten veel los in de journalistieke wereld. Redacties en journalisten over de hele wereld van onder meer CNN, de BBC en de Washington Post tekenden een petitie waarin zij de vrijlating van alle journalisten eisten. Het Egyptische volk lijkt er echter achter te staan.
“Al Jazeera verspreidt continue leugens en de Moslimbroeders zijn terroristen. Dat ze opgepakt zijn, is goed. Dat is nou eenmaal de wet,” vertelde één van de invloedrijkste mannen van Egypte, Naguib Sawaris, tijdens een televisie-interview met Christiane Amanpour op CNN.
Niet alleen journalisten, maar ook toeristen en expats zijn steeds vaker het doelwit van vijandigheden. In het toeristische Dahab, niet ver van de badplaats Sharm el Sheikh, werden een Brits-Chinese vrouw en Duitse man maand lang vastgehouden wegens mensensmokkel. Toen het stel ontkende, werd hen andere misdrijven ten laste gelegd, zoals moord en spionage. Kennissen die hen probeerden te helpen, werden door politieagenten bedreigd. Na een paar weken werd het stel in oktober vrijgelaten en illegaal gedeporteerd.
Anderen komen er minder goed vanaf. Zo werden er in één week tijd een Zwitsers koppel en een Nederlander gedood in Hurghada. Hoewel het niet duidelijk is of deze moorden gepleegd zijn omwille van de afkomst van de slachtoffers, kan wel met zekerheid gezegd worden dat toeristen of expats tegenwoordig extra waakzaamheid moeten betrachten. Rijken trekken zich terug in ommuurde complexen, maar worden daar soms beroofd door eigen chauffeurs of veiligheidspersoneel.
Gert Jan van der Marel, wiskundeleraar in New Cairo, zegt dat taxichauffeurs vaak naar westerlingen kijken met een blik van ‘wat doe je hier’. “Dan moet je direct duidelijk maken dat je geen Amerikaan maar een Nederlander bent, want dat klaart de boel enigszins,” vertelt hij.
Vorig jaar scherpten veel Europese landen het reisadvies voor Egypte aan en raadden toen ook bezoeken aan de toeristenplaatsen af. Dat heeft in Egypte veel kwaad bloed gezet. Zo werd de Britse ambassade eind december door Ahram beschuldigd van het financieren van terroristische activiteiten. Viceambassadeur Stephen Hickings heeft de aantijgingen weerlegd.
“Maar in Sharm el Sheikh zie je nu ook dat Egyptenaren hun toeristen terugwillen en daarom extra hard hun best doen om hen te beschermen”, zegt de Duitse Heike David. ,”Zo kan het dus ook.”
Haatdragende boodschappen tegen het Westen worden ook op andere manieren verspreid. Eind november gaf Ahmed Almoslemany, een persvoorlichter van de president, een lezing op de universiteit van Boekarest waarin hij schaamteloos vertelde hoe het Westen chaos en terrorisme in Egypte promoot.
De onderliggende gedachte van Almoslemany –dat de huidige instabiliteit voornamelijk door het Westen komt- past precies in de filosofie van de interimregering en een groot deel van de Egyptische bevolking. Zolang je kritiek uit, ben je tegen ons, lijken zij te denken.
Hoe dan ook, het beeld dat er in het buitenland heerst, houdt de Egyptische autoriteiten bezig. Afgelopen dinsdag berichtten zij dat er 29 centra worden neergezet om buitenlandse media te monitoren zodat die geen vertekend beeld van Egypte neerzetten. Dit bericht werd een paar uur later van de website gehaald.
“Egypte kent een lange geschiedenis van indoctrinatie en mediamanipulatie. Onder Morsi en Mubarak was de media evenzo gekleurd en werden critici ook opgesloten”, vertelt revolutionair en activist Amr Nazeer. “Maar wat we nu zien is veel erger: het is veel doelgerichter, massaler. En de meeste Egyptenaren geloven alles wat ze horen.”
Een direct gevolg hiervan is dat de voorstanders van de coup een nog vijandigere houding aannemen en het beleid nog verder aanscherpen. Voor het leggen van contact met Moslimbroederleiders of supporters kan men jarenlang in de gevangenis belanden.
Sinds december vorig jaar is de Moslimbroederschap door de Egyptische autoriteiten als terroristische organisatie bestempeld. ‘Verdachten’ kunnen nu dan ook via een hotline gerapporteerd worden.
“Egyptenaren kiezen ervoor om blind te zijn”, besluit protestzanger Ramy Essam. “Ze zijn moe en scharen zich nu achter de sterkte man.”
