Plantagedochter, Chanel mannequin, spion voor de Geallieerden, minnares van Winston Churchill Jr. en lesbische kunsthandelaar: het leven van Toto Koopman is zo tjokvol, dat het niet in één biografie past. Onbegrijpelijk dat nu pas een boek verschijnt over deze beeldschone ‘Javaanse’ courtisane.
Aan iedereen die het horen wilde, vertelde Toto Koopman dat ze in de schaduw van de Boroboedoer tempel ter wereld was gekomen, op een kruispunt van kosmische lijnen. Dat ze in werkelijkheid in het kleine bergdorp Salatiga in de Javaanse provincie Semarang werd geboren (als dochter van een Hollandse militair en zijn indo-geliefde), deed er niet toe in de ogen van de vrouw, die decennia lang tientallen bewonderaars en aanbidsters entertainde met haar exotische verhalen. In de herinnering van de Hollandse plantagedochter was haar hele leven één groot sprookje.
Fransman Jean-Loël Liaut besloot een biografie over deze vergeten high society schoonheid te schrijven: The Many Lives of Miss K: Toto Koopman Model, Muse, Spy. Een kruising tussen hagiografie en roddeldocu.
Het wonderlijkst van Toto’s verhaal is wel dat deze tweede Mata Hari zo volledig van onze radar is verdwenen. In de Nederlandse pers heeft nooit iemand aandacht aan haar besteed. Waarschijnlijk omdat Holland bij haar ook snel van de radar verdween. Als meisje uit een welgesteld koloniaal gezin groeide ze op Java op met een klein olifantje en veel bedienden. Op haar zeventiende vertrok ze naar Holland om op een Bloemendaalse kostschool klaargestoomd te worden tot geschikt huwelijksmateriaal voor de hogere kringen. De school was zo chique, dat prinses Juliana langskwam om de prijzen en diploma’s uit te rijken. Niet aan Toto, die het al snel in Nederland had gezien en besloot haar geluk in Parijs te beproeven. Nederland heeft ze vrijwel nooit meer teruggezien, ook niet toen haar vader daar later in de KLM-leiding werkte.
Wat doet een beeldschoon meisje met een exotische uitstraling en fonkelend groene ogen maar zonder geld in het Parijs van 1921? Ze werkt als schildersmodel. Al snel ontdekte Coco Chanel haar en huurde Toto in als vaste mannequin om in de winkel de kleding te showen. Zes maanden duurde deze samenwerking van twee vurige temperamenten slechts. ‘Ik vond het niet prettig hoe ze me steeds alle kanten uit duwde bij het poseren,’ was het enige dat Toto er later over kwijt wilde.
Niet getreurd, de ‘dubbelganger van Ava Gardner’ kon ook terecht bij de toonaangevende modehuizen van Rochas en Mainbocher. Die betaalden haar om in hun kleding de opera en de Parijse jetsetfeestjes te bezoeken. Toen ze ook nog de vaste muze werd van Vogue-fotograaf George Hoyningen-Huene en regelmatig op de cover van dat modetijdschrift stond, groeide Koopman uit tot de it-girl van haar tijd. Of ‘jockey’, zoals mooie jongedames van niet al te kuise aard in de betere kringen werden genoemd. De foto’s laten een intrigerende vrouw zien, die er niet voor terugschrok niets verhullende doorzichtige gewaden aan te trekken en daartoe zelfs haar schaamhaar camoufleerde met talkpoeder. ‘We zijn allemaal exhibitionisten’, zei ze er later over. ‘Je kleedde je niet om mannen te behagen, maar om de andere vrouwen te verbazen.’
De lijst van minnaars in de jaren twintig en dertig is schier eindeloos. Variërend van de Russische fake prinsen Mdivani, via Randolph, zoon van Winston Churchill tot de Amerikaanse actrice Tallulah Bankhead. Die had ze leren kennen bij een mislukt filmproject met Douglas Fairbanks. Toto werd pas echt berucht toen ze tegelijkertijd affaires had met de dertig jaar oudere mediamogul Lord Beaverbrook en diens zoon Max Aitken. Beaverbrook betaalde haar een levenslange toelage, als ze maar niet met Max zou trouwen. Ogenschijnlijk onaangedaan cashte Toto het geld en ging nog drie jaar door met de verhouding. Uiteindelijk zou Max voor een ‘veilig’ huwelijk kiezen. Toto bleef alleen achter.
Niemand weet waarom Tot de nieuwe Mata Hari werd. Het gerucht gaat dat ze voor ex Lord Beaverbrook en zijn kranten rondkeek en –luisterde bij de Nazi-leiding en bij Mussolini’s fascisten. Ze bezocht de Olympische Spelen van het Berlijn in 1936 en speelde vanuit het Adler-hotel Nazi-roddels door naar Londen. In Italië zou haar spionnenloopbaan in gevangenschap eindigen, waarna ze haar leven in Ravensbrück waagde om voedsel voor medegevangenen te vinden. Ze overleefde diverse medische experimenten en zou nooit kinderen kunnen krijgen.
Na de oorlog koos Koopman steeds meer voor lesbische affaires. In 1946 ontmoette ze Elisa Brausen in het Zwitserse Ascona. Liefde op het eerste gezicht. Samen stichtten ze de Hanover Gallery in Londen, die artiesten zou lanceren als Francis Bacon en Lucian Freud.
Toto Koopman was een ‘jockey’ die talloze artiesten met haar schoonheid, charme en zinderende sensualiteit inspireerde. Maar ze produceerde zelf geen kleding, schilderijen of brieven. Het maakt haar ongrijpbaar voor biograaf en lezer. Alleen de Vogue-foto’s van George Hoyningen-Huenen zijn in staat de impact op te roepen die ze op haar tijdgenoten moet hebben gemaakt. De tweede Mata Hari verdient een romancier als Arthur Japin om haar leven echt eer aan te doen.
Jean-Loël Liaut The Many Lives of Miss K: Toto Koopman Model, Muse, Spy. Uitgeverij Rizzoli ExLibris
Meer lezen van smaakmaker Dirk Koppes? Neem een abonnement!
