Vorige week vrijdagochtend, een dag voor de herdenking van de 25 januari revolutie, wordt Cairo opgeschrikt door drie explosies. Een vierde aanslag volgt in de middag en een vijfde op zaterdag. In totaal vallen er zes doden en meer dan 100 gewonden, vijf politiemedewerkers en een omstander.
De explosies in Cairo maken onderdeel uit van een serie van elf aanslagen in een week tijd. Dinsdag 21 januari werden er twee raketten vanuit de Sinai op de Israëlische stad Eilat afgevoerd. Donderdag werd er vanaf een brommer gevuurd op een checkpoint in de op 170 kolometer ten zuiden van Cairo gelegen stad Beni Suef, waarbij vijf politieagenten omkwamen. Op zaterdag werd, voor de eerste keer, een legerhelikopter in de Sinai uit de lucht geschoten met SA-7 raket. Op zondag beschoten militanten een legertruck met vier doden tot gevolg en een dag later ontplofte een gaspijplijn in de Sinai. De laatste aanslag in de serie volgde dinsdagochtend. Een hoge functionaris van het ministerie van Binnenlandse Zaken werd voor de deur van zijn huis neergeschoten.
Hoewel media en politici gretig naar de recent als terroristische organisatie bestempelde moslimbroederschap wijzen, worden in ieder geval de eerste acht aanslagen opgeëist door een andere groep: AnsarBait al-Maqdis (supporters van Jeruzalem), een jihadistische groepering uit de Sinai.
De groep liet voor het eerst van zich horen in 2011, in de periode na de val van Hosni Mubarak toen de hoogste militaire raad het land bestuurde.
“Op zeven september 2011 publiceerde AnsarBait Al-Maqdis een verklaring op jihadistische forums waarin ze de verantwoordelijkheid opeisten voor de aanslag op Israël op 18 augustus 2011 . Dit is een van de eerste verklaringen die bekend zijn van de groepering,” zegt David Barnett, onderzoeker aan het Amerikaanse instituutFoundation for Defense of Democracies.
Sinai-specialist Mohanned Sabry voegt daaraan toe: “We denken dat er in totaal zo’n 5000 tot 7000 jihadisten in de Sinai zijn van verschillende groeperingen, maar dat wil niet zeggen dat ze allemaal acties uitvoeren.” Hij schat het aantal jidahisten dat daadwerkelijk betrokken is bij aanslagen op 200.
Volgens Sabry en andere Egyptische experts zijn Egyptische jihadisten na de revolutie in 2011 teruggekomen vanuit onder meer Pakistan en Soedan naar Egypte. Daarnaast heeft toenmalige de facto staatshoofd veldmaarschalk Tantawi een aantal jihadisten vrijgelaten uit de gevangenis, omdat ze hun straf hadden uitgezeten. Morsi heeft vervolgens hetzelfde gedaan, alhoewel het aantal onder Tantawi groter was. Deze jihadisten hebben zich gehergroepeerd in het noordoosten van de Sinai.
“Bait al-Maqdis is duidelijk de best gecoördineerde en meest professionele groepering,” aldus Sabry. Hun leider, de bedoeien ShadiElMunei’i, houdt zich volgens bronnen schuil in het noorden van de Sinai. “De top bepaalt het doelwit en zorgt voor de financiële middelen, lokale mensen regelen de rest. Een bedoeien kent de weg niet in Cairo, en zou direct opvallen,” zegt Sabry.
Bait al-Maqdis heeft bij herhaling gezegd in videoboodschappen dat ze een Islamitische Staat willen in Egypte, waarbij ze ook teksten gebruikten van Al-Qaida-leider Ayman Zawihiri. In de laatste video spraken ze hun sympathie uit voor jihadistische strijders in Syrie en in het bijzonder ISIS, Al-Qaida in Irak en de Levant. In een audioboodschap, online gezet op donderdag, beschuldigde woordvoerder Abu Osama al-Masri (Vader van Osama de Egyptenaar) legerleider, minister van defensie en tevens vice premier AbdelFatah al-Sisi van nauwe samenwerking met de VS. “Sisi zet geen stap zonder overleg met de VS.” Verder bestempelde hij Westerse media als “kruisvaardersmedia.”
Generaal Saif al-Yazl, adviseur van Sisi, zei zaterdagavond op de Egyptische zender CBC dat Ansar Bait a-Maqdis en de moslimbroeders een en hetzelfde zijn. Over de vermeende link zegt Sabry: “Autoriteiten beweren dat hier heel vaak, maar leveren nooit het stuk solide bewijs.”
“De moslimbroeders strijdt een heel andere strijd, een strijd om politieke macht. Zij willen zichzelf afschilderen als democratisch,” voegt Sabry toe. Daarbij bekritiseerde Bait al-Maqdis Morsi toen hij aan de macht was, omdat hij de Sharia niet invoerde. Aan de andere kant vervloog alle hoop op die Sharia toen Morsi van het toneel verdween op 3 juli 2013. Bovendien is sindsdien het aantal aanslagen enorm toegenomen, militanten sloegen in totaal 280 keer toe in de Sinai alleen. Verder zegt Bait al-Maqdis zelf expliciet het op te nemen voor pro-moslimbroederschap demonstranten.
Waar de aanslagen in eerste instantie vooral plaatshadden in de Sinai, was het afgelopen week raak in de Egyptische hoofdstad. Sinds een aanslag op de minister van binnenlandse zaken in September lijkt het werkterrein van de jihadisten zich steeds meer buiten de Sinai te verplaatsen. “Jihadisten in de Sinai vechten om hun voortbestaan. Ze kunnen niet meer naar Gaza en ze kunnen niet in de Sinai blijven. Dus zitten ze daar in het nauw,” Aldus Sabry.
De zwaarste aanslag van afgelopen vrijdag was gericht op het hoofdkantoor van de politie in Cairo. Ondanks verscherpte veiligheidsmaatregelen in aanloop van de 25 januari herdenking, kon een auto met explosieven voor de ingang worden geplaatst. Het aantal slachtoffers bleef relatief beperkt doordat de bom op vrijdagochtend vroeg tot ontploffing werd gebracht, een moment waarop het aantal mensen op straat minimaal is.
Bait al-Maqdis beweert in een op vrijdagavond uitgegeven verklaring, waarin het de verantwoordelijkheid voor de vier aanslagen van vrijdag opeist, dat de groep het uitsluitend op leger en politie heeft gemunt. Ze waarschuwen burgers zich niet op te houden in de buurt van politiegebouwen, en geven aan ‘moeilijkheden te ondervinden tijdens aanslagen geen schade te berokkenen aan moslims.’
De tweede aanslag was gericht op veiligheidstroepen in een metrostation, die volgens de groep het bevel hadden gekregen een demonstratie neer te slaan. De derde dodelijke aanslag had Garir Mostafa als doelwit, bestempeld als “criminele afvallige,” die volgens de groep met veiligheidstroepen op weg was naar een demonstratie in Cairo’s buurstad Giza. De overige aanslagen, beide zonder slachtoffers, troffen twee politiebureaus in buitenwijken van Cairo.
Eerdere bomaanslagen in Mansoura, een stad in de Nijl delta ten noorden van Cairo, en El-Tur in de Sinai, waren ook gericht op het plaatselijke hoofdkantoor van de politiek, terwijl in de kanaalstad Ismailia een bom ontplofte bij het kantoor van de militaire inlichtingendienst. Men was dus gewaarschuwd.
De precisie van de aanslagen, de gedetailleerde informatie over de politie waarover Bait al-Maqdis blijkt te beschikken, en het vermogen verscherpte veiligheidsmaatregelen te omzeilen, doen vermoeden dat de groep het veiligheidsapparaat zelf heeft geïnfiltreerd. De vooralsnog niet opgeëiste moordaanslag op een hoge functionaris op dinsdag ochtend sterkt dit vermoeden.
Sabry: “De Moslimbroeders hadden en hebben nog steeds mensen in de overheid.” Verschaffen zij informatie aan ABM? Mogelijk, maar we hebben er geen hard bewijs voor. Voor een aanslag op geheim agent Mohamed Mabrouk in november is inderdaad ook een aantal politieagenten opgepakt. Vingers wijzen wederom naar leden van de moslimbroederschap binnen het overheidsapparaat die Bait al-Maqdis van informatie zouden verschaffen. Daartegen spreekt dat ook onder Morsi verschillende politieofficieren zijn vermoord.
In reactie op het neerhalen van de helikopter op zaterdag heeft het leger een dorp aangevallen in de Sinai waar vermeende militanten zich zouden ophouden. Leger operaties zoals deze zetten Bait al-Maqdis volgens Sabry in toenemende mate onderdruk. Dergelijke vergeldingsacties kunnen echter niet ingezet worden in stedelijke gebieden zoals Cairo of Beni Suef.
Aan motivatie om de ingeslagen weg te vervolgen heeft Bait al-Maqdis in ieder geval geen gebrek. Afgelopen zaterdag vielen er bij demonstraties tegen de door het leger gesteunde regering minstens 64 doden, merendeels onder pro-broederschap demonstranten, en werden meer dan 1079 arrestaties verricht. Daarnaast had dinsdag de eerste sessie plaats in de zaak tegen Morsi en meer dan 100 andere moslimbroederschap leden. Vanuit de ideologie van Bait al-Maqdis betekent dit: Werk aan de winkel. Of in de woorden van Sabry: “Het is altijd makkelijker terrorisme te beginnen dan te beëindigen.”
