Naar het schijnt, brengt GroenLinks-Europarlementariër Bas Eickhout binnenkort een boek uit. De medewerkers van GroenLinks in het Europees Parlement wilden er niets over kwijt. Om van me af te komen drukte een medewerker me een ander boek in de hand: “misschien is dit interessant, het is eigenlijk best actueel nu”. GroenLinks heeft nog dozen vol met deze boeken staan. De titel: “Brussel-Warschau-Kiev” van twee voormalige Nederlandse Europarlementariërs: Joost Lagendijk (GroenLinks) en Jan Marinus Wiersma (PvdA). Het is een zeer interessant werkje.
Lagendijk en Wiersma zijn al zeven jaar weg uit Brussel en hun boek stamt uit 2001. De ondertitel geeft de relevantie goed aan: “Op zoek naar de grenzen van de Europese Unie”. Het boek stamt uit de tijd van de EU van vijftien lidstaten als de onderhandelingen over de uitbreiding met het voormalig Oostblok nog in volle gang zijn. Veel landen die in dit boek aan bod komen zijn in 2004 en 2007 daadwerkelijk toegetreden, zoals Polen, Hongarije, Slowakije en Tsjechië.
Maar dit boek gaat nog een stap verder: de auteurs vragen zich af welke landen er na de uitbreiding met het Oostblok nog bij kunnen komen. Bij Rusland en Marokko kan dat niet, vinden ze, Turkije is “een twijfelgeval” en Wit-Rusland en Moldavië zijn “moeilijk voorstelbaar”, al zijn er geen fundamentele bezwaren. De hele Westelijke Balkan kan volgens Lagendijk en Wiersma wel lid worden. Met veel van deze landen vinden momenteel toetredingsonderhandelingen plaats. Ook Oekraïne komt aan bod.
Genoeg negatieve verhalen over Oekraïne in 2001: journalisten die over corruptie schrijven waren er hun leven niet zeker; de meeste dagbladen stonden onder controle van oligarchen; overheid, zakenwereld en onderwereld waren sterk verweven en soms werden weliswaar hervormingsgezinde ministers benoemd, maar die hielden het nooit lang vol. Oekraïne was “noch totalitair noch democratisch, noch communistisch noch kapitalistisch en noch Europees noch sovjet” (p.26). Günter Verheugen, destijds eurocommissaris voor uitbreiding, noemde het “geen eenvoudig land”.
Alle verhalen over de verdeeldheid binnen Oekraïne worden bevestigd: “het land is een kruispunt van culturen”, meldt Verheugen. De auteurs zelf noemen het “verscheurd” (p.28). Volgens de beroemde auteur Samuel Huntington loopt de oostgrens van Europa dwars door Oekraïne. Dit zou de enorme interne tegenstellingen verklaren. Lagendijk en Wiersma melden dat er in het Westen “nationaal besef” is, maar dat het oosten op Rusland gericht is. Dit zou volgens hen problemen kunnen scheppen als Oekraïne lid van de EU wordt.
Zelfs het argument van de huidige nee-stemmers komt aan bod. Oekraïne kan volgens sommigen – in 2001 dus – geen EU-lid worden: “door op te rukken tot aan alle Westelijke grenzen van Rusland, [zou] bij Moskou een gevoel van isolement [kunnen] oproepen. Dat zou een geopolitieke blunder zijn” (p.56). Volgens de auteurs zal de EU “rekening moeten houden met Moskou”. Er wordt gepleit voor “een recht [voor het Kremlin] om geraadpleegd te worden over deze strategie” (p.64).
En zo komen we bij de volgens deze auteurs “elegante oplossing” van “een deellidmaatschap” voor landen waarvan de kandidatuur omstreden blijft. De auteurs willen geen cultureel isolement voor Oekraïne en economische samenwerking mag niet gehinderd worden. “Ook voor Oekraïne zou de EU na moeten denken over een nieuwe vorm van lidmaatschap die institutionele binding met de EU mogelijk maakt, ook als het land niet voldoet aan alle voorwaarden die nu verbonden zijn met het EU-lidmaatschap” (p.165).
Zo zien we dat deze twee eurofiele Europarlementariërs in 2001 de eurosceptici van nu vijftien jaar vooruit waren. In dit boek valt het woord associatieverdrag niet, maar dat verdrag komt op zo’n deellidmaatschap neer: geen echt lidmaatschap maar wel een sterke verbondenheid op onder andere economisch vlak. Het risico van deze EU-verbondenheid met Rusland is dat het land zich geïsoleerd kan gaan voelen.
In 2001 vonden eurofielen dat niet slim. In 2016 eurosceptici niet.
Dit jaar doet Chris Aalberts onder de titel Bruslog – Brusselse logica – verslag van Europese politiek in Brussel, in Den Haag en in het land. Chris is momenteel op zoek naar Nederlanders in Brussel.
