Door te zeggen dat de uitkomst van het referendum opgevolgd moet worden, heeft de PvdA het raadgevende karakter van het referendum om zeep geholpen. Het is nu niet meer een advies, maar een opdracht om een ingewikkeld akkoord goed- of af te keuren. Een democratie onwaardig. Wie voor de democratie is, stemt niet.
Lang geleden had ik eens een interessant gesprek met een hoge ambtenaar van een Chinees ministerie. We hadden het over de grenzen aan de democratie, en het functioneren van de Nederlandse, Europese en Chinese staten. Natuurlijk wees ik hem erop dat wij -om het zacht te zeggen- andere ideeën hebben over politiek leiderschap dan men in China heeft. “Weet je”, zei hij, “Jullie hebben mensen aan de macht die goed zijn in verkozen worden; wij hebben mensen aan de macht die goed zijn in een land leiden.”
Ik vond het een interessante visie; immers: het politiek leiderschap van een land (of van een groep landen) wordt net zo getest als een trouwring: pas als er druk op staat weet je wat het waard is. In tijden van voorspoed en overzicht is het mooi dat mensen een grote broek aantrekken en met vergezichten en inspirerende tweets komen; maar als ze bij tegenslag en chaos, dus juist als je ze het meest nodig hebt, vervolgens zwijgen, heb je niets aan ze. Onze politieke leiders benoemd, verkozen en betaald worden om meer tijd te besteden aan politieke afwegingen dan mensen die een andere baan hebben, en in het ideale geval ook die afweging beter kunnen maken doordat ze zich beter kunnen laten informeren, misschien wel meer politiek inzicht hebben of meer politiek talent hebben dan veel andere mensen. Politiek is een ambacht.
Ik ben dan ook geen voorstander van referenda. Het politieke ambacht is een complex vak en als je ingewikkelde beslissingen reduceert tot een binaire keuze tussen ja of nee maak je dingen meestal te simpel; als je vindt dat de meerderheid “nu eenmaal”mag beslissen verwar je een democratie met een dictatuur van de meerderheid (in een democratie worden immers belangen afgewogen) en als je uitgaat van de illusie van een volkswil doe je onrecht aan de leidende rol die politici zouden moeten innemen: politici zijn geen trekpoppen of politieke verlengstukken van dat wat “nu eenmaal” in de maatschappij speelt, maar spelen juist een belangrijke rol bij het vormen van maatschappelijke opinies. Dat ze zich daar dan vervolgens achter verschuilen om niet verder iets uit te hoeven leggen is een tweede.
Het huidige referendum brengt niet het beste in de campagnestrategen, politieke partijen en communicatieprofessionals naar boven. Sowieso is het mal dat politieke partijen nu campagne voeren: zij hebben dat al een keer gedaan; op grond daarvan hebben we op ze gestemd, en op grond daarvan hebben ze een prachtig forum om met elkaar en met ons van gedachten te wisselen: het is gevestigd op het Binnenhof 1a in Den Haag. Maar verder zijn de campagnes om te huilen. Er is een boodschap op de de radio (zonder afzender, dus geen idee wie wat waarom zegt) dat me vertelt dat ik voor het associatieakkoord moet stemmen omdat Poetin zich met ons bemoeit. De onmiddellijke neiging die ik ervan krijg is om tegen te stemmen. Wat een apekool. De campagne tegen het associatie-akkoord maakt niet duidelijk waar ik nu precies tegen ben als ik ze steun: ik geloof tegen belastingverhoging, toetreding van Oekraïne tot de EU, tegen minder democratie, tegen criminaliteit, tegen de huidige besluitvorming binnen de EU, tegen de elite (!), tegen ik heb geen idee waartegen. Die campagnes zijn dus allemaal een beetje mal. Ze spreken me nauwelijks aan als iemand die rationale keuzes maakt of wel eens een krant leest. Als er al een elite is in Nederland, dan zijn het de bedenkers van deze campagnes, die er vanuit gaan dat we allemaal malloten zijn.
Maar er is wat anders. Bij de de vaststelling van de wet over het raadgevend referendum heeft de Kamer ingestemd met het raadgevende karakter ervan. Dat betekent dat als de opkomst boven de 30 procent er een advies aan de regering is. Wordt het wetsvoorstel met het referendum afgewezen, dan moet de regering met een wetsvoorstel komen dat het oorspronkelijke wetsvoorstel intrekt of – als de regering de uitslag van het referendum niet wil volgen – dat de inwerkingtreding van het wetsvoorstel regelt. (art. 11 Wrr). Maar het blijft een advies. De PvdA heeft nu gezegd dat zij de uitslag van het Oekraïne-referendum niet als advies, maar als bindende uitspraak beschouwt. De regels zijn dus veranderd. In plaats van een advies, geef ik de Regering nu een bindende opdracht. Als ik de opdracht om deze opdracht te geven serieus zou nemen, zou ik me meer in het associatieakkoord moeten verdiepen dan waar ik zin in heb.
De EU is uitgevonden om de vrede in Europa te bewaren door middel van economische samenwerking. De samenwerking tussen de aartsvijanden Duitsland en Frankrijk heeft geleid tot een lange vrede en economische voorspoed. Vrede sluiten doe je met je vijanden: het is dus niet gek dat nogal wat Centraal- en Oost-Europese landen ook tot de samenwerking zijn toegetreden. Dat de EU een vehikel voor heel andere ambities is geworden dan alleen vrede en economische voorspoed heeft niet altijd even goed uitgepakt, maar hoe meer economische samenwerking; hoe beter het is. Het associatieakkoord is dan ook op zichzelf prima. Maar door het onderwerp te maken van een referendum, en dan in de tussentijd ook nog eens de spelregels van dat referendum te veranderen kan alleen maar leiden tot een keuze voor het behoud van de Nederlandse democratie: namelijk door niet te stemmen.
