Gisteren meldde het RTL-nieuws dat de toename van dakloze, verwarde (onverzekerde) mensen zo groot is, dat minister Schippers maatregelen gaat nemen. Er komt onder meer geld voor betere acute zorg.
Beter laat dan nooit, zullen we maar zeggen. In mei vorig jaar gaf onze Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in een debat in de Tweede Kamer toe dat er meer verwarde mensen op straat rondlopen. Zij vond dat toen geen reden voor actie, en zeker niet rechtstreeks te wijten aan haar plan van min 600 miljoen, dat in 2001 startte en voorziet in het schrappen van een derde van de psychiatrie-bedjes in Nederland.
Edith Schippers heeft in haar plan van min 0.6 miljard nooit ruimte gemaakt voor vervanging van de door haar geschrapte opvangplekken. Ze ging er vermoedelijk stilzwijgend vanuit dat de maatschappij het gat wel met mantelzorg zou dichten. Maar iedereen die ook maar iets van Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) snapt, zag van den beginne al dat dat nooit zou gaan werken.
Al in 2011 voorspelde ik dat het gierend uit de hand zou lopen met de opvang van verwarde mensen, en dat doet het al jaren. Tijdens de hoorzitting in de Tweede Kamer van mei 2015 waren meer dan tien specialisten uit de wereld van GGZ, justitie en politie het daar roerend over eens.
Wat de specialisten al jaren weten, vindt de laatste tijd steeds meer zijn weg naar het grote publiek via de media. Soms behoorlijk spectaculair, zoals afgelopen weekend. We lezen steeds vaker dat de politie moet uitrukken voor verwarde mensen. De confrontaties worden ook steeds gewelddadiger. ‘Politie schiet verwarde man neer’ is al bijna een gewoon nieuwsbericht geworden. Het is nu zelfs zo erg dat de politiebond vraagt om tasers, een potentieel dodelijk wapen, omdat ze het zat zijn aan de lopende band desperate gekkies af te knallen, alsof het dolle honden zijn.
Voorzitter van de politievakbond ACP Gerrit van de Kamp vatte het tijdens de hoorzitting van mei 2015 eenvoudig samen: “Vijftien tot twintig procent van de politietijd gaat op dit moment in het afhandelen van incidenten met verwarde mensen zitten, het is geen klein ding meer. De verschuiving van de GGZ naar justitie gaat steeds sneller.” Zoals we in de kranten kunnen lezen, is deze trend is in de afgelopen maanden niet veranderd.
Godzijdank neemt Edith Schippers nu eindelijk maatregelen. Na vijf jaar wanbeleid keert de wal het schip, en ontdekt de minister dat het bemannen van psychiatrie-bedjes toch echt goedkoper is dan het bemannen van politiecellen. Of het herstellen van uitgewoonde huizen. Of het opnieuw opbouwen van afgebrande panden. Om nog maar niet te spreken van bloed en lichaamsdelen wegspuiten van het spoor en het trottoir rond hoge gebouwen.
Nederland kon vanaf de jaren tachtig, onder meer door betere psychiatrische zorg, trots zijn op gestaag dalende zelfmoordcijfers. Tot de kredietcrisis hadden we een van de laagste zelfmoordcijfers van Europa. Sinds 2007 is ons zelfmoordcijfer weer hard aan het stijgen. Bij de mannen schiet het cijfer na 2011 zelfs merkbaar omhoog. Ik kan dit natuurlijk niet één op één bij Schippers op haar bordje schuiven. Wat wel zeker is, is dat de GGZ slopen na een financiële crisis niet echt getuigt van inzicht in Volksgezondheid en Welzijn. Wat ook zeker is, is dat het jaren gaat duren voor de opzettelijk door Schippers gesloopte GGZ- infrastructuur weer hersteld is.
Dat Edith Schippers en haar ambtenaren jarenlang moedwillig gaten in de opvang van verwarde mensen hebben laten vallen, is alleen verklaarbaar, als we ervan uitgaan dat ze daar al een oplossing voor bedacht hadden. In dit stuk leg ik uit dat de minister misschien een beetje koudbloedig is, maar zeker niet dom.
Waarschijnlijk gaat onze bewindsvrouwe van VWS er stilzwijgend vanuit, dat de gapende gaten die ze overal in de zorg creëert, opgevuld worden door mantelzorg van buren, vrienden en familie. Een visie die als een rode draad door haar beleid loopt en die ze in 2012 samenvatte met de onsterfelijke woorden: “Het is niet raar om bij je moeder ramen te zemen”.
De VVD is van oudsher de partij van het midden- en kleinbedrijf. Edith Schippers lijkt de Nederlandse gezondheidszorg als een onderneming te zien. Ze denkt in termen van can do, van niet zeuren, van doorpakken. Als mensen even in de war zijn, moeten ze niet meteen naar de psychiater hollen. Een goed gesprek bij een kopje koffie met de buren, of een weekje logeren bij familie tot het weer beter gaat, is een veel betere oplossing. En dat is het natuurlijk ook. Tot het moment dat het echt niet meer gaat. En dat is precies het moment waarop mensen bij de professionals in beeld komen.
Uit een onderzoek van de Utrechtse crisisdienst in 2015 blijkt dat mensen die het niet alleen redden, vaak al één of twee jaar hun huis kwijt zijn voor ze bij hen aankloppen. Hulpvragers ‘hoppen’ maandenlang dakloos van bank naar bank, van familielid naar familielid, van vakantiehuisje naar vakantiehuisje. Pas als hun netwerk totaal ‘uitgewoond’ is, als familie en vrienden de mantelzorg echt niet meer kunnen opbrengen, bellen ze aan bij de crisisdienst. Als ze die al weten te vinden.
Doordat er steeds minder opvangplekjes voor deze hulpbehoevenden zijn, en doordat de ambulante zorg óók uitgekleed is door Schippers, verdwijnen deze thuislozen steeds vaker uit beeld bij de zorg. Ze worden dakloos en verwilderen. In het gunstigste geval worden ze na een tijdje zwerven opgepakt door de politie, in het ongunstigste geval worden ze doodgeschoten.
Het maatschappelijke vangnet dat Edith Schippers voor zich ziet, en dat haar plan van min 600 miljoen mogelijk moet maken, is een waanidee. Een net van spinrag, dat door de meeste verwarde mensen al jaren terug kapotgetrokken is. Het professionele vangnet dat we tot 2011 hadden, was er niet voor niets, het vervulde een vitale rol. Een derde deel ervan wegknippen, omdat het overbodig zou zijn, is klassiek penny wise, pound foolish. En niet alleen met geld, het is pound foolish met mensenlevens. Mijns inziens is het schrappen van 1/3 van de GGZ-bedden net zo dom als je kinderen niet inenten, omdat besmettelijke ziekten ‘verdwenen’ zouden zijn.
Even terugkomend op wat ik net zei over suïcide: de opzettelijke verschraling van onze GGZ door de minister van Volksgezondheid en Welzijn heeft helaas in ieder geval één direct traceerbaar resultaat. Verwarde mensen die voor de trein springen, een van de meest gruwelijke, gewelddadige vormen van dood die je je voor kunt stellen, zijn een groter probleem geworden. Michel Bourgonje, manager veiligheid bij de Nederlandse Spoorwegen, vertelde tijdens de hoorzitting van mei 2015 over zijn machinisten, die te maken hebben met honderden zelfmoordpogingen per jaar. “In het afgelopen jaar is het ons gelukt 250 mensen te behoeden voor suïcide”, zei hij. “Maar het is aan de professionals om verdere begeleiding van deze mensen op te pakken. We maken mee dat mensen na een mislukte suïcide-poging de volgende dag weer op straat staan, en dan wel een geslaagde poging doen.”
Laat dit even op je inwerken. Wat meneer Bourgonje hier zegt, houdt in dat onze minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport met haar beleid letterlijk over lijken gaat. En dan heb ik het nog niet eens over het leed van de machinisten, die stuk voor stuk in therapie moeten en vaak uiteindelijk een andere baan zoeken.
Tot de wal het schip keert dus. Dat moment is nu. Ik ben heel blij dat de minister eindelijk haar vreemde zelfbegoocheling heeft losgelaten, want ik roep dit al vijf jaar en ben moe van het roepen. Maar wat ze doet is te weinig, en het is te laat. En ik ben maar een journalist. Hoe denk je dat de mensen die hier dagelijks mee dealen, de professionals van de Nederlandse Spoorwegen, van politie, justitie en GGZ, zich voelen? Hoe denk je dat familie en vrienden van alle verwilderde en overleden verwarde mensen, van de psychotici die in de komende maanden nog doodgeschoten gaan worden, of voor de camera van een gebouw springen, zich voelen?
En wat doet het met ons? Denk nog even aan die man die afgelopen weekend met een snoekduik van een steiger bij een brandend gebouw afsprong. Die man is niet altijd gek geweest. Anders word je geen eenenvijftig jaar. Hij had ooit vrienden, een gezin, een moeder. Misschien zelfs kinderen, ergens in een Duitse stad. Wat denken die kinderen als ze hun vader op YouTube een snoekduik naar het trottoir zien nemen, en de lacherige commentaren eronder lezen?
Vergis je niet, een van de naarste gevolgen van het beleid van minister Schippers voor onze nationale volksgezondheid, is dat we ons steeds vaker inbeelden dat verwarde mannen geen mensen zijn. Dat maakt hun gruwelijke, gewelddadige dood weliswaar een beetje beter verteerbaar, maar het infecteert ons ook met een akelig stukje cynisme, dat onze menselijkheid blijvend aantast, als we niet oppassen.
